شيخ صدوق در کتاب کمال الدين بسند خود از زيد شحام روايت نمودم که حضرت امام جعفر صادق فرمود: صالح پيغمبر مدتي از نظر قومش غائب شد. وي در روز غيبت مردي کامل و داراي شکمي هموار و اندامي زيبا و محاسني انبوه و گونه هاي کم گوشت، ميانه بالا و متوسط القامه بود ولي چون بسوي قوم باز گشت تغيير کرده بود و او را نشناختند در موقع بازگشت وي قوم سه دسته گشتند: يکدسته منکر وي شدند، و دسته اي بشک افتادند، و دسته ديگر يقين داشتند که او همان صالح پيغمبر است. صالح چون بجانب قوم بازگشت نخست بدسته اي که درباره وي شک داشتند برخورد نمود و فرمود: من صالح هستم. ولي قوم او را تکذيب نمودند و بوي دشنام دادند و آزار رسانيدند، و گفتند: ما از تو بخدا پناه ميبريم، صالح پيغمبر شکل تو نبود. سپس بنزد دسته منکرين آمد. آنها نيز سخن او را نشنيدند و سخت از وي دوري گزيدند آنگاه از پهلوي دسته سوم که اهل يقين بودند گذشت و بانها گفت: من صالح هستم. آنها گفتند: اگر راست ميگوئي خبري بما ده که بدان وسيله درباره ات شک نکيم و بدانيم تو صالح هستي، چه ما ترديد نداريم که خالق متعال قادر است انسان را در هر صورتي که ميخواهد تغيير دهد گفت: من همان صالح هستم که ناقه را براي شما آوردم. گفتند: راست گفتي منظور ما نيز پرسش از همين مطلب بود، ولي بگو



[ صفحه 479]



بدانيم ناقه چه علائمي داشت؟ صالح فرمود: علامت ناقه اين بود که يکروز براي خوردن آب بابشخور ميرفت و روز ديگر آنرا براي شتران ديگر ميگذاشت. گفتند: ر است گفتي ما بخدا و آنچه تو از نزد او آوردي ايمان آورديم. در اينجا خداوند فرمود: صالح پيغمبر فرستاده اي از جانب خداي خود است. اهل يقين هم گفتند: ما هم به آنچه صالح بخاطر آن فرستاده شده، ايمان آورديم ولي دسته متکبرين که اهل شک بودند و دسته منکرين بانها گفتند: ما به آن کس که شما بوي ايمان آورديد کافر گشتيم. زيد شحام: راوي خبر ميگويد: از حضرت صادق عليه السلام پرسيدم: آيا آنروز در ميان قوم صالح عالمي بود؟ فرمود: خدا عادل تر از اينست که زمين را بدون وجود عالمي که مردم را راهنمائي کند، رها نمايد. قوم بعد از بيرون رفتن صالح، هفت روز در حال فترت بسر بردند و در آنمدت پيشوائي نميشناختند، جز همان اندازه حکام دين خدا را که در دست داشتند. چون صالح بسوي آنها بازگشت بدو روي گرد آمدند. اين را بدانيد که مثل علي عليه السلام و قائم آل محمد، مانند صالح پيغمبر است نيز در کمال الدين است که عبد الله بن سنان گفت: از حضرت صادق عليه السلام شنيدم ميفرمود: در قائم علامتي از موسي بن عمران وجود دارد. عرضکردم: آن علامت چيست؟ فرمود: پنهان بودن ولادت و غيبت او از قومش. پرسيدم: موسي چند مدت از کسان و قوم خود غائب گرديد؟ فرمود: بيست و هشت سال نيز در کمال الدين است که ابوبصير گفت: شنيدم حضرت امام محمد باقر عليه السلام ميفرمود: در صاحب اين امر چهار سنت از پيغمبران است: يک سنت از موسي بن عمران و يک سنت از عيسي و يک سنت از يوسف و يک سنت از محمد صلوات الله عليهم سنتي که از موسي دارد ترس و انتظار است [1] سنت يوسف زندان و سنت عيسي اينست که خواهند گفت



[ صفحه 480]



او مرده است با اين که نمرده است و اما سنتي که از محمد (ص) دارد، شمشير است در غيبت شيخ از محمد حميري از پدرش مانند آن را روايت کرده. و نيز در کتاب امامت و تبصره تاليف علي بن بابويه از عبد الله بن جعفر حميري مانند آن نقل شده. و نيز در کمال الدين از سعيد بن جبير روايت ميکند که گفت شنيدم حضرت امام زين العابدين عليه السلام ميفرمود: در قائم ما چند سنت از سنن پيغمبران است، يک سنت از آدم و يک سنت از نوح و يک سنت از ابراهيم و يک سنت از موسي، و يک سنت از عيسي و يک سنت از ايوب و يک سنت از محمد صلي الله عليه و آله اما سنتي که از آدم و نوح دارد: طول عمر است، از ابراهيم پنهان بودن ولادتش و دور گزيدن وي از مردم است از موسي ترس و غيبت از مردم. از عيسي اختلافي که مردم درباره او دارند. و از ايوب فرج بعد از شدت. از محمد صلي الله عليه و آله قيام با شمشير است. نيز در آن کتاب از سعيد بن جبير نقل شده که آن حضرت فرمود: در قائم علامتي از نوح است و آن طول عمر اوست. هم در کتاب مزبور از حمزه بن حمران مانند آنرا روايت کرده است. همچنين در کمال الدين از محمد بن مسلم روايت نموده که گفت: خدمت امام محمد باقر عليه السلام رسيدم تا درباره قائم آل محمد صلي الله عليه و آله از آن حضرت پرسشي کنم. پيش از آنکه من سوال بنمايم فرمود: اي محمد بن مسلم در قائم آل محمد صلي الله عليه و آله پنج شباهت از پيغمبران است: شباهت يونس بن متي و يوسف بن يعقوب و موسي و عيسي و محمد صلوات الله عليهم. شباهتي که به يونس دارد، غيبت اوست که بعد از پيري بصورت جواني بسوي قومش بازگشت. شباهت او به يوسف: غيبت و پنهاني او از خواص خود و عموم مردم و برادرانش و اشکالي بود که کار وي براي پدرش يعقوب پديد آورده بود با اينکه مسافت بين او و پدر و کسان و علاقمندانش نزديک بود شباهتي که از موسي دارد، ترس ممتد وي از مردم و غيبت طولاني و



[ صفحه 481]



مخفي بودن ماجراي ولايتش، و پنهان گشتن پيروان او بواسطه آزار و خواري که بعد از وي بانها رسيد [2] تا گاهي که خداوند عز و جل فرمان ظهور او را صادر کرد و بر دشمنانش پيروز و مويد داشت. شباهت وي بعيسي: اختلافي است که مردم درباره او دارند. زيرا جماعتي گفتند: او متولده نشده. و عده اي گفتند: او مرده است، و گروهي گفتند او را کشتند و بدار زدند. [3] و اما شباهتي که به جدش محمد مصطفي صلي الله عليه و آله دارد: قيام بشمشير و کشتن دشمنان خدا و رسول و جباران و گردنکشان و پيروزي وي بوسيله شمشير و رعبي است که در دلها پديد مياورد، از جمله علامات قيام او: خروج سفياني از جانب شام و شخص يمني از يمن و صدائي آسماني در ماه مبارک رمضان، و ندا کننده اي است که او را بنام و نام پدرش، صدا ميزند. و نيز در کمال الدين از ابوبصير نقل کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر عليه السلام شنيدم ميفرمود: در صاحب الامر سنتي از موسي عليه السلام و سنتي از عيسي و سنتي از يوسف و سنتي از محمد صلي الله عليه و آله است. سنتي که از موسي عليه السلام دارد اينست که پيوسته هراسان و منتظر است. سنتي که از عيسي دارد اينست که آنچه درباره عيسي گفته شد درباره او نيز گفته ميشود. سنتي که از يوسف دارد زندان و حفظ خود



[ صفحه 482]



از مردم است، و اما من محمد فالقيام بسيرته و تبيين آثاره ثم يضع سيفه علي عاتقه ثمانيه اشهر و لا يزال يقتل اعداء الله حتي يرض الله. سنتي که از محمد (ص) دارد، قيام بسيرت وي و بيان آثار اوست. آنگاه شمشيرش را برداشته و تا هشت ماه چندان از دشمنان خدا را بقتل ميرساند که خدا خشنود گردد. عرضکردم: از کجا ميداند که خدا خشنود شده است؟ فرمود: رحمتي در دل وي پديد مياورد که بر آنها ترحم کند. [4] .



[ صفحه 483]



نيز در کمال الدين از ضريس کناسي روايت نموده که گفت: شنيدم آن حضرت ميفرمود: صاحب الامر سنتي از يوسف دارد، وي فرزند کنيزي سياه است. خداوند کار او را در يکشب اصلاح گرداند. در غيبت نعماني نيز مانند اين روايت را آورده است.



[ صفحه 484]



مولف: فرزند کنيزي سياه ظاهرا با روايات بسياري که راجع بمادر آن حضرت رسيده مخالف است. ممکن است، از کنيز سياه مادر يا مربيه مادر حضرت منظور باشد. [5] .