شيخ صدوق (ره) در کتاب علل الشرايع و عيون اخبار الرضا از حسن بن فضال و او از پدرش از حضرت امام رضا عليه السلام روايت ميکند که فرمود: گويا شيعه را در موقع از دست دادن سومين امام از فرزندانم مي بينم که از هر سو او را جستجو کنند نيابند. عرضکردم: يابن رسول الله براي چه؟ فرمود: براي اينکه امام آنها غائب ميگردد: فقلت و لم؟ قال: لئلا يکون في عنقه لاحد بيعه اذا قام بالسيف. عرض کردم چرا غائب ميشود؟ فرمود: براي اينکه وقتي با شمشير قيام ميکند، بيعت هيچ پادشاهي در گردن او نباشد. و هم در کتاب عيون از حسن بن محبوب روايت نموده که آن حضرت بمن فرمود: دنيا فتنه اي در جلو دارد که آتش آن دامن خاص و عام را خواهد گرفت، و اين در موقعي است که شيعيان ما فرزند سوم مرا از دست بدهند و اهل آسمان و زمين و مرد و زن دل سوخته و هر غم زده مصيبت رسيده اي بخاطر از دست دادن وي گريه کند. پدر و مادرم فداي او باد که همنام جدم پيغمبر و شبيه من و شبيه موسي بن عمران (ع) است. لباسهاي نوراني پوشيده که از شعاع انوار قدس، ميدرخشد چه بسيارند زنان و مردان با ايماني که چون ماء معين [1] را از دست بدهند، حيران و غمگين و متاسف گردند گويا آنها را مايوس و متحير مي بينم، آنها را چنان صدا زنند که از دور شنيده شود، چنانکه از نزديک شنيده ميشود.



[ صفحه 382]



او امام زمان براي مومنين رحمت و براي کفار عذاب است. در کمال الدين اين حديث را از ريان بن صلت نيز روايت کرده جز اينکه در آنجا ميگويد: در مرگ وي اهل آسمان و زمين غمگين شوند. مولف: جمله لباسهاي نوراني پوشيده که از شعاع روشني قدس ميدرخشد احتمال دارد مقصود اين باشد که از وجود حضرت انوار فضل و فيض خدا ساطع است و بطور خلاصه منظور اينست که: وجود اقدس امام زمان (ع) لباسهاي مقدس و خلعت هاي رباني که انوار فضل و هدايت از آن ميدرخشد، پوشيده است. و نيز شيخ صدوق در کمال الدين و عيون اخبار الرضا از دعبل خزاعي روايت نموده که گفت: چون قصيده خود را که باين ابيات شروع ميشد:



مدارس آيات خلت من تلاوه

و منول وحي مقفر العرصات [2] .



براي حضرت امام رضا عليه السلام خواندم موقعيکه باينشعر رسيدم:



خروج امام لا محاله خارج

يقوم علي اسم الله و البرکات



يميز فينا کل حق و باطل

و يجزي علي النعماء و النقمات



يعني: ظهور امامي که ناچار ميبايد بيايد، حتمي است او بنام خدا و برکات او قيام ميکند تا در ميان ما هر حقي را از باطل تميز دهد و پاداش هر نعمت و نقمتي را عطا نمايد از شنيدن اين اشعار حضرت امام رضا عليه السلام سخت بگريست، آنگاه رو بمن کرد و فرمود: اي خزاعي روح القدس با زبان تو اين دو بيت را خواند ميداني اين امام کيست و کي قيام ميکند؟ عرضکردم: آقا نه اينقدر شنيده ام که امامي از شما قيام ميکند، و زمين را از لوث فساد پاک ميگرداند و آنرا پر از عدل خواهد کرد چنانکه پر از ظلم



[ صفحه 383]



شده باشد. حضرت فرمود: اي دعبل امام بعد از من پسر من محمد است و بعد از او علي پسر او بعد از او پسرش حسن ميباشد و بعد از حسن پسرش، حجت قائم امام است که و اهل ايمان در زمان غيبتش انتظار او را ميکشند و بعد از ظهورش از وي فرمان برداري ميکند. اگر از عمر دنيا جز يکروز نمانده باشد خداوند آنروز را چندان طولاني ميگرداند تا او را بيايد و جهان را پر از عدل کند چنانکه پر از ظلم شده باشد. اما چه وقت ظهور خواهد کرد؟ نميشود وقت آنرا تعيين نمود. چه پدرم موسي بن جعفر از پدرش و آن حضرت از پدرانش از علي عليه السلام روايت کرده اند که از پيغمبر (ص) سوال شد: قائم که از نسل شماست کي ظهور خواهد کرد؟ فرمود: آمدن وي مثل آمدن روز رستخيز است که خداوند در قرآن ميفرمايد: لا يجليها لوقتها الا هو ثقلت في السموات و الارض لا ياتيکم الا بغته [3] يعني: کسي جز خداوند وقت آنرا معلوم نميکند، اين مطلب در آسمانها و زمين گران آمده، بطور ناگهاني بسوي شما خواهد آمد [4] در کفايه الاثر مانند اين روايت بسند ديگر از ابو صلت هروي نيز آمده است. در کمال الدين از ايوب بن نوح روايت کرده که گفت: بحضرت رضا عليه السلام عرضکردم: ما اميدواريم که شما صاحب الامر باشيد و خداوند دولت آل محمد را بدون کشيدن شمشير بشما تفويض کند. چه مي بينيم براي شما بيعت گرفته شده و بنام مبارکت



[ صفحه 384]



سکه زده اند. حضرت فرمود: هر يک از ما ائمه که مردم براي او نامه ها نوشتند و از او مسائل دين پرسيدند و انگشت نما شد و وجوه شرعي براي وي فرستادند، يا ناگهان کشته ميشود و يا بوسيله سم ميميرد، تا موقعي که خداوند عز و جل امامي برانگيزد که ولادت و جايش مخفي ولي نسبش معلوم باشد. و نيز در کمال الدين از احمد بن زکريا نقل ميکند که گفت: حضرت امام رضا عليه السلام از من پرسيد: خانه ات در کجاي بغداد است؟ گفتم در محله کرخ [5] فرمود: آنجا از همه جا سالمتر است. روزي خواهد آمد که چنان فتنه سختي در گيرد که زيرکان قوم نيز در آتش آن بسوزند و اين در هنگامي است که مردم فرزند سومي ترا از دست بدهند. در غيبت نعماني از محمد بن ابي يعقوب بلخي روايت ميکند که گفت: از حضرت امام رضا (ع) شنيدم ميفرمود: بزودي مردم مبتلا بامتحان سخني خواهند شد. باين معني که بوسيله طفلي که در شکم مادر و شيرخوار ميباشد، امتحان شوند و کار بانجا رسد که ميگويند او ناپديد شده و مرده است و ديگر امامي نيست، در حاليکه پيغمبر خدا بارها ناپديد ميشد. آگاه باشيد که من هم بزودي وفات ميکنم. [6] مولف: پيغمبر اکرم صلي الله عليه و آله چندين بار ناپديد گرديد. مانند مدتي که در کوه حري بسر ميبرد و سه سالي که در شعب ابوطالب و سه روزي که در غار ثور پنهان بود



[ صفحه 385]



و از غار تا مدينه نيز از مردم مکه ناپديد شده بود. و ممکن است حضرت بلفظ جمع فرموده که پيغمبران خدا هم بارها غائب ميشدند، ولي راوي بلفظ مفرد و غاب رسول الله نقل کرده باشد. نيز در غيبت نعماني است که ايوب بن نوح از آن حضرت روايت کرده که فرمود: هنگاميکه علم از ميان شما برداشته شد از زير پاهاي خود انتظار فرج بکشيد. [7] .



[ صفحه 386]