شيخ صدوق (ره) در کمال الدين بسند خود از عبد العظيم حسني [1] از امام علي النقي بنقل از پدران عاليقدرش از حضرت اميرالمومنين علي السلام روايت نموده که فرمود: قائم ما غيبتي طولاني خواهد داشت، شيعيان را چنان مي بينيم که براي پيدا کردن او دشت و دمن را زير پا گذارند و او را پيدا نکنند بدانيد آنها که در غيبت وي در دين خود ثابت بمانند و از طول مدت غيبتش منکرش نشوند، روز قيامت با من خواهند بود. آنگاه فرمود: چون قائم ما ظهور کند بيعت هيچکس در گردن وي نميباشد. از اين رو ولادتش پوشيده خواهد ماند و خودش از نظرها پنهان ميشود.



[ صفحه 334]



نيز در آن کتاب از حضرت امام رضا عليه السلام روايت کرده که اميرالمومنين بامام حسين عليهما السلام فرمود: فرزند نهمي تو قيام بحق ميکند و دين را پايدار ميدارد و عدل را گسترش ميدهد. امام حسين عرضکرد: يا اميرالمومنين آنچه فرمودي تحقق خواهد يافت؟ فرمود: آري بخداوندي که محمد (ص) را به مقام پيغمبري برانگيخت و او را بر همه مخلوقات برتري داد. ليکن پس از غيبتش وضعي پيش ميايد که جز دوستان مخلص ما و مومنين پاک سرشت که نور ايمان و محبت ما در لوح دلشان نقش بسته، کسي در عقيده ديني خود ثابت نميماند و هم در کمال الدين از عبد الله ابي عفيف شاعر نقل کرده که گفت: شنيدم اميرالمومنين عليه السلام ميفرمود: چنان مي بينم که شما شيعيان همه جا را در جستجوي مهدي زير پا گذاريد و او را نيابيد. در کتاب مزبور بطريق ديگر نيز اين روايت را نقل کرده است. در کتاب غيبت شيخ از عابيه اسدي روايت نموده که گفت از آن حضرت شنيدم ميفرمود: چه حالي خواهيد داشت وقتيکه بي امام بمانيد و گروهي از شما از عقيده بعضي ديگر تبري جويند؟ شيخ مفيد (ره) در ارشاد از مسعده بن صدقه روايت کرده که گفت: شنيدم امام جعفر صادق (ع) ميفرمود: اميرالمومنين (ع) در کوفه براي مردم خطبه خواند و پس از حمد و ثناي الهي فرمود: من سرور پيران ميباشم و سنتي از ايوب در من است [2] بزودي خداوند کسان مرا با گذشت زمان و تغيير اوضاع روزگار مانند اولاد يعقوب گرد آورد، و چون روزگار طولاني گردد خواهيد گفت: او گم شده يا مرده است. [3] .



[ صفحه 335]



آگاه باشيد و پيش از آن موقع صبر پيشه سازيد و عذر تقصير به پيشگاه خدا آوريد شما پاکي و قدس خود را بدينوسيله از کف داديد و چراغ ايمان خود را خاموش نموديد و از کسي پيروي کرديد که مالک نفس خود و شما نيست و چشم و گوش بسته بر شما حکومت ميکند مقصود معاويه بن ابي سفيان است بخدا قسم هم آنها نقص دارند و هم شما کار خلاف نموديد. اگر در انجام وظائف ديني خود ضعف نشان ندهيد و در نصرت دين پيغمبر (ص) يکديگر را زبون ننمائيد و در محو باطل سستي نکنيد، آنها که در شجاعت بپاي شما نميرسند، شجاعت و نيروي خود را بروي شما نمياورند، و بر شما مسلط نميگردند و وظيفه ديني خود را زير پا نميگذارند و مردم را از اطاعت خداوند باز نميدارند و ديگر مانند بني اسرائيل عهد حضرت موسي حيران و سرگردان نخواهيد شد. براستي ميگويم که چون اولاد مرا مقهور کنيد مانند بني اسرائيل حيران و سرگردان شويد و چون از سلطه شجر معلونه که در قرآن ذکر شده [4] پي در پي سيراب گرديد از کسي پيروي خواهيد کرد که مردم را بگمراهي سوق ميدهد و دعوت باطل را ميپذيرد [5] پيماني که با دعوت کننده بسته بوديد. ميشکنيد و رشته ارتباط خود را با اهل جهاد قطع ميکنيد و بکسانيکه اهل جنگ و جهاد در راه خدا نيستند مي پيونديد. و چون وعده ها و بخششي که براي جلب شما در دست دارند، آب شود، وقت امتحان و پاک شدن هر کس نزديک شود و پرده بالا رود و مدت انتظار بپايان رسد و وعده نزديک گردد و آشکار ميشود براي شما ستاره اي از جانب شرق ماه شما ظاهر و مانند شب



[ صفحه 336]



چهاردهم براي شما بدرخشد [6] چون اين علائم آشکار گردد، توبه کنيد و گناه را از خود دور سازيد و بدانيد که اگر از آن ستاره که از مشرق طلوع ميکند پيروي کنيد او شما را بطريقه شريعت پيغمبر اسلام (ص) رهبري نمايد و از کري و گسنگي شفا خواهيد يافت و بار سنگين تحمل ظلم و ستم از دولتهاي جابر و بيعت سلاطين جور را از گردنها فرود مياوريد. خداوند در آنروز هيچکس را بي نصيب نميکند، جز آنکس که از رحمت او سرباز زند و خويشتن دار نباشد و سيعلم الذين ظلموا اي منقلب ينقلبون



[ صفحه 337]



مولف: معني قسمتي از اين خطبه و مطالبي راجع بان در ذيل روايتي که از کتاب کافي نقل ميکنيم و بمنزله شرح اين خطبه است خواهد آمد و هم در آن خطبه تحريفات و اختصارهائي مخل معني که در اينجا روي داده معلوم خواهد شد. غيبت نعماني از حضرت صادق (ع) روايت ميکند که در زمان اميرالمومنين عليه السلام وقتي آب فرات زياد شد حضرت و دو فرزندش امام حسن و امام حسين عليهم السلام سوار شده و از قبيله ثقيف گذشتند، مردم گفتند علي آمده است آب را برگرداند حضرت فرمود: من و اين دو پسرم شهيد خواهيم شد و خداوند در آخر الزمان مردي از نسل من برانگيزد که انتقام خون ما را بگيرد و از نظرها غائب شود تا اهل باطل شناخته شوند.



[ صفحه 338]



تا آنکه جاهل ميگويد: ما لله في آل محمد من حاجه خداوند را با آل محمد حاجتي نيست. و نيز در غيبت نعماني از مفضل بن عمر روايت ميکند که گفت امام جعفر صادق (ع) فرمود: اگر معناي يک روايت را بداني بهتر از ده روايت است که ندانسته براي مردم نقل کني هر حقي حقيقتي و هر راستي نوري دارد بخدا قسم ما کسي از شيعيان خود را فقيه نميدانيم جز اينکه با وي برمز و اشاره سخن بگوئيم و او مقصود ما را بفهمد. اميرالمومنين (ع) در منبر کوفه ميفرمود: شما آشوبهاي تاريک و روزگار مبهم در پيش داريد، که جز نومه کسي از آن ماجرا نجات نمي يابد عرضکردند: يا اميرالمومنين نومه کيست؟ فرمود: کسي است که مردم را ميشناسد ولي مردم او را نميشناسند. بدانيد که زمين از وجود حجت خدا خالي نميماند، و بزودي خداوند بندگان گناهکارش را بکيفر ظلم و ستم و زياده رويهاي خود ميرساند. و لو خلت الارض ساعه واحده من حجه الله لساخت باهلها و لکن الحجه يعرف الناس و لا يعرفونه، کما کان يوسف يعرف الناس و هم له منکرون. اگر يک لحظه زمين از حجت خدا خالي بماند، ساکنان خود را فرو ميبرود. حجت خدا در روي زمين هست، او همه را ميشناسد ولي کسي او را نميشناسد چنانکه يوسف مردم را ميشناخت ولي کسي او را نميشناخت. آنگاه اين آيه شريفه را تلاوت فرمود: يا حسره علي العباد ما ياتيهم من رسول الله الا کانوا به يستهزون [7] يعني: واي بر مردم که هر پيامبر و راهنمائي که براي راهنمائي آنها فرستاده ميشود، او را بباد مسخره ميگيرند ابن عياش در کتاب مقتضب الاثر ميگويد: شيخ ثقه ابوالحسين بن عبد الصمد ابن علي در سال دويست و هشتاد و پنج، نزد عبيد بن کثير، از نوح بن دراح و او از يحيي ابن اعمش و او از زيد بن وهب و او از ابو ججيفه و حرث بن عبد الله همداني و حرث بن



[ صفحه 339]



شرب روايت نموده که آنها در خدمت علي عليه السلام بودند، حضرت بفرزندش امام حسن عليه السلام، فرمود: مرحبا اي پسر پيغمبر و چون امام حسين عليه السلام آمد فرمود: پدر و مادرم قربانت شود اي پدر فرزند بهترين کنيزان عرض شد يا اميرالمومنين چرا بحسن آنطور و بحسين اينطور خطاب فرمودي؟ و فرزند بهترين کنيزان کيست؟. [8] فرمود: او گم شده ايست که از کسان و وطن دو رو مهجور است نامش م ح م د فرزند حسن بن علي بن محمد بن علي بن موسي بن جعفر بن محمد بن علي بن الحسين است، در اين وقت حضرت دست مبارک بر روي سر امام حسين عليه السلام نهاد و فرمود همين حسين در نهج البلاغه است [9] که اميرالمومنين عليه السلام فرمود: چون اوضاع دنيا بانجا رسد که از هر سو بلوا و آشوب و ظلم و ستم بوقوع پيوندد آقاي بزرگوار ظاهر شود و بر تخت سلطنت قرار گيرد، ياران وي از هر طرف چون پاره هاي ابر که در فصل پائيز جمع شده بهم مي پيوندد بدور او گرد آيند و او و پيروانش بر دين حق پايدار باشند. مولف - گفته اند: اين کلام از جمله اخبار غيبي آن حضرت است که در آن مهدي موعود عليه السلام را ذکر فرموده است. و نيز آن حضرت در يکي از خطبه هاي نهج البلاغه ميفرمايد [10] مهدي موعود سپر حکمت را پوشيده و آنرا با تمام شرائطش از توجه بان و شناختن آن و آمادگي براي اخذ آن، فرا گرفته پس حکمت گم شده ايست که آنرا يافته است و آرزوئي است که درخواست مينموده. او از مردم کناره گرفته و در گوشه اي بسر برده و اين هنگامي



[ صفحه 340]



است که بر اثر فتنه اسلام غريب گشته و مانند شتري است که رنجيده و دم خود را بحرکت آورده و جلو گردنش را بزمين ميچسباند، او مهدي از بازماندگان حجت خدا و يکي از جانشينان پيغمبر است.