1- و لئن اخرنا عنهم العذاب الي امه معدوده يعني: اگر عذاب را تا مدت معيني ظهور امام زمان بتاخير بياندازيم ليقولن ما يحبسه با استهزاء خواهند گفت چه چيز آنرا باز داشت و مانع ظهور امام زمان چيست؟ الا يوم ياتيهم ليس مصروفا عنهم و حاق بهم ما کانوا به يستهزون [1] بدانيد روزي که عذاب ميايد از آنها برداشته نميشود، بلکه بر آنان فرود آمده و آنچه را استهزاء بان ميکردند خواهند ديد. از اميرالمومنين روايت شده که در تاويل اين آيه شريفه فرمود: امه معدوده اصحاب قائم آم محمد است که سيصد و سيزده نفر ميباشند. [2] .

و در تفسير عياشي از حضرت صادق عليه السلام روايت ميکند که فرمود: خداوند اصحاب قائم ما را در يک لحظه مانند ابرهاي پراکنده فصل پائيز جمع ميکند. و در غيبت نعماني از اسحاق بن عبد العزيز از آن حضرت روايت نموده که فرمود: لئن اخرنا عنهم العذاب الي امه معدوده اين عذاب قيام امام زمان و امت معدوده ياران او ميباشند. که برابر با سپاه اسلام در جنگ بدر هستند يعني 313 تن ميباشند. 2- و لقد ارسلنا موسي باياتنا ان اخرج قومک من الظلمات الي النور و



[ صفحه 247]



ذکرهم بايام الله ان في ذلک لايات لکل صبار شکور [3] يعني موسي را همراه آيات خود فرستاديم تا قوم خود را از ورطه ظلماني کفر درآورده بوادي نوراني ايمان رهبري کند، و آنها را بروزهاي خداوندي متذکر گرداند که در آن آياتي است براي هر صبر کننده شکر گذاري. روزهاي خداوندي ايام الله سه روز است: روز ظهور قائم صلوات الله عليه و روز مرگ و روز قيامت. در خصال صدوق از امام باقر روايت نموده که فرمود ايام الله سه روز است: روز قيام قائم آل محمد، روز رجعت و روز قيامت، و هم صدوق در کتاب معاني الاخبار روايت مزبور را آورده است. 3- و قضينا الي بني اسرائيل في الکتاب يعني: در تورات به بني اسرائيل اعلام کرديم سپس خداوند خطاب با بني اسرائيل را قطع کرده و امت پيغمبر اسلام صلي الله عليه و آله را مخاطب ساخته و ميفرمايد: لتفسدن في الارض مرتين که شما اي امت محمد براه بني اسرائيل خواهيد رفت و دو بار در زمين دست بفساد ميزنيد. مقصود فلان و فلان و اصحاب آنها و نقض عهد آنان است. و لتعلمن علوا کبيرا و سرکشي بزرگ خواهيد کرد، يعني ادعاي خلافت عظمي مينمائيد، فاذا جاء وعد اولاهما پس چون نخستين فتنه پديد آيد، يعني جنگ جمل بوجود آوريد بعثنا عليکم عبادا لنا اولي باس شديد بندگان خود را که سخت نيرومند ميباشند بر شما مسلط گردانيم، و اينان اميرالمومنين علي عليه السلام و اصحاب آن حضرت ميباشند فجاسوا خلال الديار و کان وعد الله مفعولا پس آنها شما را هر چند بخانه ها پناه ببريد جستجو نموده بقتل رسانند تا بدانيد که اراده خداوند انجام پذير است. ثم رددنا لکم الکره عليهم آنگاه باز بشما دولت و غلبه ميدهيم، يعني بني اميه که بر آل پيغمبر چيره ميگردند و امددناکم باموال و بنين و جعلناکم اکثر نفيرا



[ صفحه 248]



و اموال بسيار و فرزندان بيشمار روزي کنيم و از اندازه فزون گردانيم. يعني با اين عده وعده خود را بر آل پيغمبر برتر يافته و با آنها بمنازعه برخاسته و بالنتيجه حسين بن علي عليهما السلام و ياران او را شهيد و زنان خاندان پيغمبر را باسارت بريد ان احسنتم احسنتم لانفسکم و ان اساتم فلها فاذا جاء وعد الاخره اگر نيکي کنيد، نيکي بينيد، و اگر بد کنيد بدي يابيد و چون وعده ديگر فرا رسد يعني قائم آل محمد و يارانش قيام کنند ليسووا وجوهکم رويهاي شما سياه گردد و ليدخلوا المسجد کما دخوله اول مره و با يارانش بمسجد الحرام در آيند مانند روزي که پيغمبر اکرم و اميرالمومنين و سپاه اسلام نخستين بار درآمدند و ليتبروا ما علو تتبيرا تا دولت و شوکت شما را سخت تباه گردانند: يعني بر شما غلبه يافته همه تان را از دم شمشير بگذرانند. سپس پروردگار جهان عطف توجهي بال پيغمبر نموده و ميفرمايد: عسي ربکم ان يرحمکم خداي بشما رحم خواهد کرد و شما را بر دشمنانتان پيروز گرداند. آنگاه بني اميه را مخاطب ساخته و ميفرمايد: و ان عدتم عدنا [4] يعني: اگر شما با شوکت سفياني خروج کنيد، دولت حق نيز با ظهور قائم آل محمد صلي الله عليه و آله قيام خواهد کرد. در تفسير عياشي است که حضرت صادق عليه السلام فرمود آيه و قضينا الي بني اسرائيل في الکتاب لتفسدن في الارض مرتين مقصود شهادت اميرالمومنين و مسموم کردن امام حسن مجتبي و لتعلن علوا کبيرا يعني کشتن امام حسين عليه السلام فاذا جاء وعد اوليهما يعني چون زمان خونخواهي آن حضرت فرا رسد بعثنا عليکم عبادا لنا اولي باس شديد فجاسوا خلال الديار خداوند مردمي را پيش از ظهور قائم آل محمد بر انگيزد که هر جا دشمني از دشمنان و ظالمين آل پيغمبر پيدا کنند نابود نمايند و کان وعدا مفعولا و اين کاري است که قبل از قيام قائم شدني است ثم رددنا لکم الکره عليهم و امددناکم باموال و بنين و جعلناکم اکثر



[ صفحه 249]



نفيرا: آنگاه حضرت امام حسين عليه السلام با هفتاد نفر از ياران جانبازش که در کربلا با وي شهيد شدند رجعت مينمايند. در حاليکه لباس سفيد پوشيده اند و بمردم اعلان کنند که امام حسين با يارانش قيام نموده اند تا اهل ايمان ترديد ننمايند و بدانند که او دجال و شيطان نيست، بلکه او امامي است که در دسترش مردم است، و چون يقين کردند از امام حسين عليه السلام ميباشد ترديد نخواهند کرد. سپس از جانب امام حسين عليه السلام امام زمان بهمه مردم معرفي ميگردد و اهل ايمان نيز آن حضرت را تصديق ميکنند. چون امام زمان وفات نمايد، حضرت امام حسين عليه السلام او را غسل داده و کفن و حتوط کرده دفن ميکند. چنانکه در روايت است که متصدي امر امام بايد امام جانشين او باشد. و در خبر است که امام حسين عليه السلام چندان سلطنت ميکند که ابروانش جلو چشم مبارکش را ميگيرد. در تفسير مزبور از حمران بن اعين از حضرت امام محمد باقر عليه السلام روايت ميکند که اين آيه را ميخواند و بعثنا عليکم عبادا لنا اولي باس شديد و ميفرمود: اين بندگان خدا، قائم ما و ياران او هستند که سخت نيرومند ميباشند. هم در آن تفسير از اميرالمومنين عليه السلام روايت نموده که در يکي از خطبه هاش فرمود: اي مردم سلوني قبل ان تفقدوني: پيش از آنکه از ميان شما بروم هر چه ميخواهيد از من بپرسيد. چه در گنجينه سينه من علوم بسياري نهفته است. پس آنچه خواهيد از من پبرسيد، پيش از آنکه فتنه اي پديد آيد و شراره آن بالا گيرد، و سرپرست و رئيس و اداره کنندگان آن حتي آنها که از آن دوري گزينند در آتش آن بسوزند. بسياري مي خواهند از آن ورطه بکنار روند و از هول آن فتنه فريادها کشند مع الوصف در آن افتند و کسي هم بداد آنها نرسد، آنگاه چون زمانهاي متمادي بدينگونه بگذرد، خواهيد گفت: مهدي مرده يا کشته شده و اگر هست



[ صفحه 250]



بکدام بيابان رفته؟ و در آن موقع انتظار فرج بکشيد. و اينست تاويل آيه ثم رددناکم الکره... سوگند بخداوندي که دانه را شکافت و آدمي را بيافريد که در آن عصر پادشاهان در نعمت و شوکت بسر برند و مردي از آنان از دنيا نرود جز اين که هزار فرزند ذکور از او بماند و از هر بدعت و آفتي در امان باشند، عاملين بکتاب الله و سنه رسوله همه عمل بکتاب خدا قرآن و سنت پيغمبر ميکنند و آفتها و ترديدها از حريم آنان برطرف گردد. مولف: بنابراين تفسير آيه مزبور باين معني است: وحي فرستاديم به بني اسرائيل که شما امت محمد چنين و چنان خواهيد کرد، و احتمال دارد روايتي که علي بن ابراهيم تفسير اين آيه را از آن گرفته، همان است که پيغمبر خبر داده که آنچه در بني اسرائيل بوده در اين امت نيز هست و اين وقايع از جمله آنهاست. 4- او يحدث لهم ذکرا [5] يعني... يا پديد آورد براي آنها ذکري را. يعني ذکر ظهور قائم آل محمد و خروج سفياني. 5- فلما احسوا باسنا اذا هم منها يرکضون يعني چون بني اميه عذاب ما را که بوسيله ظهور قائم آل محمد بر آنها فرو فرستيم احساس کنند، از آن ميگريزند لا ترکضوا و ارجعوا الي ما اترفتم فيه و مساکنکم لعلکم تسئلون. فرار نکنيد و باز گرديد تا شما را از آن نعمتها و جايگاهها که بخوشگذراني سرگرم بوديد باز خواست کنند. در حديث است که چون امام زمان ظهور کند، بني اميه از ترس بروم ميگريزند حضرت آنها را از روم بيرون مياورد و گنجهائي که پنهان کرده اند از آنها طلب ميکند قالوا يا ويلنا انا کنا ظالمين فما زالت تلک دعواهم حتي جعلناهم حصيدا خامدين [6] .



[ صفحه 251]



بني اميه ميگويند: واي بر ما که قومي ستمکار بوديم. پس همچنان بدين سخن تکلم کنند تا آنکه بوسيله قائم آلم محمد و سپاه او همه را درو کنيم و از دم شمشير بگذارانيم اين آيات هر چند لفظش ماضي است ولي در معني مستقبل است و اين از آياتي است که چنانکه گفتيم تاويلش بعد از نزول ميباشد [7] .

6 - و لقد کتبنا في الزبور من بعد الذکر ان الارض يرثها عبادي الصالحون [8] .

يعني در زبور حضرت داود پيغمبر بعد از کتب آسماني سابق نوشتيم که: زمين را بندگان صالح ما بارث ميبرند. و اينان قائم آل محمد و ياران او ميباشند. مولف: علي بن ابراهيم ذکر را تمام کتب آسماني ميداند و بنابراين معني آيه اين است که: قبل از زبور نيز در کتب آسماني نوشتيم، مفسرين ديگر گفته اند: ذکر تورات است. و گفته شده که زبور نوع کتب آسماني و ذکر لوح محفوظ است. 7- اذن للذين يقاتلون بانهم ظلموا و ان الله علي نصرهم لقدير 3 يعني: بانان که ستم ديده اند اگر پيکار کنند، اجازه جنگ داده شده و خداوند قدرت بر ياري آنها دارد. ابن ابي عمير از عبد الله بن مسکان از امام جعفر صادق عليه السلام روايت کرده که فرمود: اهل تسنن ميگويند اين آيه درباره پيغمبر نازل شده، در موقعيکه کفار قريش حضرتش را از مکه بيرون کردند. ولي او قائم آل محمد است که براي خون خواهي حسين عليه السلام قيام ميکند. و در غيبت نعماني از اثبات الوصيه مسعودي از آن حضرت روايت ميکند که فرمود: آيه اذن للذين يقاتلون بانهم ظلموا و ان الله علي نصرهم لقدير درباره قائم



[ صفحه 252]



ما و ياران او نازل شده است. 8 - و من عاقب بمثل ما عوقب به ثم بغي عليه لينصرنه الله [9] يعني: کسيکه پيغمبر اکرم عقوبت کند مانند عقوبي که ديده، سپس مورد ظلم و ستم قرار گيرد، خداوند او را بوسيله قائم که از اولاد اوست نصرت دهد، و ذيل آيه که ميفرمايد: الذين ان مکناهم في الارض اقاموا الصلوه و آتوا الزکوه و امروا بالمعروف و نهوا عن المنکر يعني: کسانيکه اگر آنها را در زمين ساکن نموديم نماز بپا دارند و زکوه دهند و امر بمعروف و نهي از منکر کنند. امام محمد باقر عليه السلام فرمود: اين آيه متعلق بال محمد است. يعني دوازده امام و شخص مهدي موعود و ياران او که خداوند آنان را در شرق و غرب جهان جاي دهد، و دين اسلام را غالب گرداند و هر بدعت و باطلي را بوسيله او و يارانش محو کند همانطور که سفيهان حق را از ميان برده باشند و آنچنان عالم در آسايش بسر برد که اثر ظلم در جائي ديده نشود. 9 - ان نشا ننزل عليهم من السماء آيه فظلت اعناقهم لها خاضعين [10] يعني: اگر بخواهيم ميتوانيم علامتي بر آنها از آسمان فرو فرستيم تا بدانوسيله گردنهاشان خاضع گردد. از امام صادق عليه السلام روايت است که فرمود: مقصود بني اميه هستند که با يک صداي آسماني بنام قائم آل محمد گردنهاشان در پيشگاه آن حضرت خاضع ميشود. 10- امن يجيب المضطر اذا دعاه و يکشف السوء و يجعلکم خلفاء الارض [11] .

يعني:... يا آنکه چون گرفتاري او را بخواند، اجابت کند و گرفتاري او را برطرف گرداند؟ از حضرت صادق عليه السلام روايت شده که فرمود: اين آيه درباره قائم آل محمد نازل شده. [12] بخدا قسم مضطر اوست که دو رکعت نماز در مقام



[ صفحه 253]



حضرت ابراهيم بگذارد و خدا را بخواند، پروردگار نيز اجابت کند و گرفتاري او را برطرف سازد و آنها را در زمين خليفه خود گرداند. 11- و لئن جاء نصر من ربک يعني هر گاه از جانب خدايت نصرتي قائم آل محمد رسد ليقولن انا کنا معکم او ليس الله باعلم بما في صدور العالمين [13] خواهند گفت ما نيز با شما بوديم. آيا خداوند از آنچه در سينه هاي اهل عالم ميگذرد آگاه نيست؟ 12- و لمن انتصر بعد ظلمه ابوحمزه ثمالي از امام پنجم عليه السلام روايت ميکند که فرمود: آنکس که انتقام ميگيرد بعد از آن که بوي ظلم شده قائم آل محمد و ياران او هستند. فاولئک ما عليهم من سبيل و کسي را بر ايشان راهي نيست و فرمود: چون قائم قيام کند خود و يارانش از بني اميه و دروغگويان و دشمنان اهلبيت انتقام ميگيرند انما السبيل علي الذين يظلمون الناس و يبغون في الارض بغير الحق اولئک لهم عذاب اليم [14] اين انتقام را از کساني ميگيرند که بر مردم ستم ميکنند و بي جهت در زمين بيدادگري پيشه سازند. آنها کيفري دردناک خواهند داشت. در تفسير فرات بن ابراهيم نيز اين روايت از جابر جعفي از امام محمد باقر عليه السلام نقل شده. 13- اقتربت الساعه [15] روايت شده که مقصود ساعت قيام قائم آل محمد است. 14- مد هامتان [16] يونس بن ظبيان از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام روايت نموده که در تفسير اين آيه فرمود: در دولت امام زمان راه ميان مکه و مدينه با درخت خرما اتصال يابد. 15- يريدون ليطفئوا نور الله بافواههم و الله متم نوره و لو کره الکافرون [17] يعني: ميخواهند با دهانهاشان نور خدا را خاموش نمايند، ولي خداوند نور خود را با قائم آل محمد تمام ميکند در آنزمان که ظهور کند تا خداوند او را



[ صفحه 254]



بر همه مذاهب باطله غلبه دهد بطوريکه جز خداي يگانه پرستش نشود. و اين است معني يملاء الارض قسطا و عدلا کما ملئت ظلما و جورا. هم در کنز الفوائد است که امام پنجم آيه شريفه يريدون ليطفئوا نور الله بافواههم... را تلاوت نمود و فرمود اگر شما از نور خدا روي بتابيد خداوند آنرا پايدار خواهد داشت. و نيز در آن کتابست که ثقه جليل القدر محمد بن فضيل از حضرت موسي بن جعفر عليه السلام معني آيه يريدون ليطفئوا نور الله را پرسيد، حضرت فرمود: مقصود دوستي اميرالمومنين عليه السلام است و الله متم نوره يعني خداوند امامت را باخر ميرساند بدليل آيه شريفه: الذين آمنوا بالله و رسوله و النور الذي انزلناه که مقصود از نور همان امام است. محمد بن فضيل ميگويد: عرضکردم: هو الذي ارسل رسوله بالهدي و دين الحق يعني چه؟ فرمود: يعني خداوند به پيغمبرش دستور داد که لزوم دوستي جانشين خود اميرالمومنين را بمردم اعلام کند، و دوستي وصي پيغمبر دين حق است. عرضکردم ليظهر علي الدين کله چيست؟ فرمود: يعني خداوند بهنگام ظهور قائم ما دين حق را بر همه اديان باطله پيروز ميگرداند. چنانکه خود فرموده: و الله متم نوره يعني خداوند نور خود را با ولايت قائم آل محمد تمام ميکند و لو کره الکافرون يعني هر چند دشمنان علي اين را نخواهند. عرضکردم: اينکه ميفرمائي تنزيل و ظاهر معني قرآن است فرمود: آري آنچه که گفتم تنزيل و ظاهر معني قرآن است و غير آن تاويل ميباشد. 16- و اخري تحبونها نصر من الله و فتح قريب [18] يعني: و ديگري که دوست ميداريد يک پيروزي از جانب خدا و فتح نزديکي است. يعني فتح قائم آل محمد در دنيا.



[ صفحه 255]



17- حتي اذا راوا ما يوعدون فسيعلمون من اضعف ناصرا و اقل عددا [19] يعني تا آنکه وقتي آنچه بانها وعده داده اند به بينند مقصود قائم آل محمد و امير المومنين عليهما السلام است، خواهند دانست که چه کسي ياورش ضعيف تر و در شماره اندک است. 18- انهم يکيدون کيدا و اکيد کيدا [20] يعني: آنها: فسونگري پيشه سازند و من نيز بخوبي آنرا چاره کنم فمهل الکافرين امهلهم رويدا يعني: اي محمد پس آنها را مهلتي ده که چون قائم قيام کند براي من از ستمگران و سرکشان قريش و بني اميه و سائر بيدينان انتقام گيرد. 19- و الليل اذا يغشي يعني: قسم بشب هنگامي که پوشيده دارد. محمد بن مسلم از حضرت امام محمد باقر عليه السلام روايت نموده که فرمود: مقصود اميرالمومنين عليه السلام که در دولت باطل مستور گشت و ناگزير بصبر گرديد و النهار اذا تجلي [21] ، يعني: قسم بروز هنگاميکه بدرخشد. فرمود: اين روز روشن قائم ما اهلبيت است که چون قيام کند بر دولت باطل پيروز گردد خداوند در قرآن براي مردم مثلها زده و پيغمبرش و ما ائمه را مخاطب بان ساخته و جز ما کسي عالم بتاويل آن نيست. 20 - قل ارايتم ان اصبح ماوکم غورا فمن ياتيکم بماء معين [22] يعني: اي پيغمبر بمردم بگو: بمن بگوئيد: اگر آبي که در دسترس داريد در زمين فرو رود کيست که آب روان براي شما بياورد؟. در اين آيه امام زمان تعبير باب شده که موجب حيات همه اشياء است و تاويل آيه اينست: بگو اگر امام شما از نظرها غائب گرديد کيست که آن امام ظاهر را بياورد؟ از حضرت امام رضا عليه السلام روايت است که فرمود: مائکم يعني ابوابکم که ائمه هستند و ائمه ابواب و



[ صفحه 256]



درهاي رحمت الهي ميباشند فمن ياتيکم بماء معين يعني کيست که علم امام را براي شما بياورد؟ و آن درها را بروي شما بگشايد؟ اين روايت در کافي و غيبت نعماني و کمال الدين صدوق از حضرت موسي کاظم عليه السلام نيز نقل شده: و عبارت کمال الدين اينست: ان اصبح امامکم غائبا عنکم لا تدرون اين هو فمن ياتيکم بامام ظاهر ياتيکم باخبار السماء و الارض و حلال الله جل و عز و حرامه. سپس فرمود: بخدا تاويل اين آيه هنوز نيامده و البته خواهد آمد. 21 - هو الذي ارسل رسوله بالهدي و دين الحق ليظهره علي الدين کله و لو کره المشرکون [23] يعني: خدا فرستاده خود را با هدايت و دين حق فرستاد تا بر همه دينها غالب شود. هر چند مشرکين نخواهند. اين آيه نيز درباره قائم آل محمد است و او امامي است که خداوند او را بر همه کيشها غالب گرداند و او زمين را از عدل و داد پر کند همچنانکه از ظلم و ستم پر شده باشد. اين آيه نيز از آياتي است که گفتيم تاويلش بعد از تنزيل ميباشد. و نيز در کتاب از ابوبصير روايت نموده که گفت از امام هشتم از آيه هو الذي ارسل رسوله بالهدي... سوال کردم. فرمود هنوز موقع تاويل اين آيه نرسيده است گفتم: قربانت گردم کي موقع آن فرا ميرسد؟ فرمود؟ انشاء الله هنگاميکه قائم قيام کند و چون قيام کند هر جا کافر و مشرکي باشد، ظهور او را ناخوش دارد تا جائيکه اگر کافري در دل سنگي پنهان شود سنگ صدا ميزند اي مومن کافري يا مشرکي در من پنهان شده او را بکش خداوند او را بيرون مياورد و ياران قائم او را بقتل ميرسانند. در تفسير فرات بن ابراهيم [24] مانند اين روايت را آورده و ميگويد: آن سنگ



[ صفحه 257]



صدا ميزند اي مومن مشرکي در من پنهان شده، مرا بشکن و او را بکش. و نيز در کنز الفوائد از عبايه ربعي نقل ميکند که: وي از حضرت اميرالمومنين عليه السلام شنيده که حضرت در آيه هو الذي ارسل رسوله بالهدي و دين الحق. را قرائت نموده و فرمود: خدا اين رسول و فرستاده خود را بعد از اين ظاهر خواهد کرد بخدائي که جان من بدست اوست در زمان ظهور او قريه اي نيست که صبح و شام بانک اشهد ان لا اله الا الله و ان محمدا رسول الله در آن بلند نشود. و هم در آن کتاب از ابن عباس روايت نموده که وي درباره آيه ليظهره علي الدين کله و لو کره المشرکون گفت: اين در زماني است که تمام يهوديان و نصاري و پيروان هر کيشي بدين حنيف اسلام بگروند و گرگ و ميش و گاو و شير و انسان و مار از جان خود ايمن باشند، موقعيکه ديگر موش انباني را پاره نميکند وقتيکه حکم جزيه گرفتن از اهل کتاب ساقط ميشود و هر جا صليبي است شکسته ميگردد و خوگها معدوم ميشود و اين بهنگام قيام قائم آل محمد خواهد بود. 22 - هل اتيک حديث الغاشيه يعني: آيا داستان آن فرو گيرنده بتو رسيده است؟ شيخ صدوق در کتاب ثواب الاعمال از محمد بن سليمان از پدرش روايت ميکند که گفت از امام جعفر صادق عليه السلام پرسيدم هل اتيک حديث الغاشيه يعني چه؟ فرمود: مقصود قائم ماست که اهل باطل را با شمشير فرو ميگيرد. گفتم وجوه يومئذ خاشعه صورتهاي آنها در آنروز خاضع است يعني چه؟ فرمود آنها بر خلاف دستور خدا



[ صفحه 258]



عمل ميکنند و واليان جور منصوب ميدارند گفتم: تصلي نارا حاميه [25] در آتش سوزنده بيفتند يعني چه؟ فرمود: موقع ظهور قائم ما در آتش جنگ بسوزند و در سراي ديگر بدوزخ در افتند. 23- يوم ياتي بعض آيات ربک لا ينفع نفسا ايمانها لم تکن آمنت من قبل [26] يعني: روزي که بيايد يکي از آيات پروردگارت، ايمان کسانيکه قبل ايمان نياورده اند سودي نبخشد. صدوق در کمال الدين و ثواب الاعمال از حضرت صادق روايت نموده که فرمود: آيات ائمه هستند. و بعض آيات قائم آل محمد است. 24- فلا اقسم بالخنس الجوار الکنس [27] : يعني: قسم بستارگاني که حرکت کرده و پنهان ميشوند. در کمال الدين از امام محمد باقر (ع) روايت ميکند که در جواب ام هاني راجع باين آيه فرمود: مقصود امامي است که بسال 260 هجري غائب ميشود آنگاه چون ستاره تابان آشکار ميشود اگر او را به بيني ديدگانت روشن گردد [28] در غيبت شيخ طوسي و نعماني نيز بمانند آن روايت شده است. 25- الم ذلک الکتاب لاريب فيه هدي للمتقين الذين يومنون بالغيب [29] شيخ صدوق در کتاب کمال الدين از حضرت صادق عليه السلام نقل ميکند که فرمود: هر کس اقرار بظهور امام زمان کند، ايمان بغيب آورده است. و نيز در کتاب مزبور از يحيي بن ابوالقاسم روايت نموده که گفت: تفسير اين آيه را از حضرت صادق عليه السلام پرسيدم فرمود: متقين در اين آيه شيعيان علي عليه السلام هستند و غيب حجت غايب ميباشد. دليل اين معني آيه فقل انما الغيب لله فانتظروا اني معکم من المنتظرين است [30] يعني: اي پيغمبر بگو غيب مال خداست، پس منتظر باشيد که من نيز با شما از منتظران هستم.



[ صفحه 259]



26- و في السماء رزقکم و ما توعدون فو رب السماء و الارض انه لحق مثل ما انکخم تنطقون [31] يعني روزي شما و آنچه بشما وعده داده شده در آسمان است: پس بخداي آسمان و زمين که او بر حق است و خواهد آمد مانند تکلم کردن شما با يکديگر در غيبت شيخ از ابن عباس نقل مي کند که گفت: مقصود قيام قائم آل محمد است [32] .

27 - اعلموا ان الله يحيي الارض بعد موتها قد بينا لکم الايات لعلکم تعقلون [33] يعني: بدانيد که خداوند زمين را پس از مردنش زنده ميگرداند. ما آيات خود را براي شما بيان کرديم تا در آن باره تعقل کنيد. در غيبت شيخ از ابن عباس روايت نموده که در تفسير اين آيه گفت: خداوند زمين مرده را بعد از بيدادگري اهلش، با ظهور قائم آل محمد اصلاح مي کند. و آيات و علائمي که خدا براي مردم بيان کرده نيز آن حضرت است و اين آيه درباره او نازل شده. در کمال الدين در تفسير اين آيه روايت کرده که امام پنجم فرمود: خداوند زمين را با ظهور قائم زنده ميگرداند از آن پس که با کفر اهلش مرده باشد [34] .

28 - وعد الله الذين آمنوا منکم و عملوا الصالحات ليستخلفنهم في الارض کما استخلف الذين من قبلهم و ليمکنن لهم دينهم الذي ارتضي لهم و ليبدلنهم من بعد خوفهم امنا يعبدونني لا يشرکونني شيئا [35] يعني خداوند بکساني که از شما ايمان آورده و عمل صالح پيشه ساخته اند وعده داده که آنها را در زمين نماينده خود گرداند چنانکه همانند آنها را سابقا خليفه کرد. و ثابت ميدارد دين



[ صفحه 260]



آنها را که براي آنان برگزيد، ترس آنها را تبديل بامن کنيم و اينان هيچگاه بمن شرک نياورند. در غيبت شيخ روايت ميکند که اين آيه نيز درباره مهدي موعود و ياران او نازل شده. در کنز الفوائد نيز بطريق ديگر اين روايت نقل شده است. 29 - و نريد ان نمن علي الذين استضعفوا في الارض و نجعلهم ائمه و نجعلهم الوارثين [36] در غيبت شيخ از اميرالمومنين عليه السلام روايت ميکند که در تفسير اين آيه فرمود: اينان که در زمين ضعيف گشته اند آل پيغمبرند که خداوند مهدي آنها را بر انگيزد تا آنان را عزيز و دشمنانشان را ذليل گرداند. 30- و لا تکونوا کالذين اوتوا الکتاب من قبل فطال عليهم الا مد فقست قلوبهم و کثير منهم فاسقون [37] يعني: مانند آنها نباشيد که از پيش کتاب بانان داده شد، ولي زمان بر آنها طولاني گشت، پس دلهاشان سخت گرديد و بسياري از آنها فاسق ميباشند. صدوق در کمال الدين از امام جعفر صادق عليه السلام روايت نموده که اين آيه درباره قائم آل محمد نازل شده است. 31- و تلک الايام نداولها بين الناس [38] يعني: اين روزها را ميان مردم ميگردانيم. در تفسير عياشي از زراره روايت ميکند که امام جعفر صادق عليه السلام فرمود: از زمان خلقت آدم هميشه دولتي از خدا و دولتي از شيطان بوده، پس در اين زمان دولت خدا کو؟ آگاه باشيد که صاحب دولت خدا قائم آل محمد (ع) است. 32- اليوم يئس الذين کفروا من دينکم فلا تشخوهم و اخشون [39] يعني: امروز کسانيکه راه کفر پيش گرفته اند از دين شما نوميد شدند، پس از آنها نترسيد بلکه از قهر من بترسيد. در تفسير عياشي از امام محمد باقر (ع) نقل ميکند که در تفسير اين آيه فرمود:



[ صفحه 261]



آنروز، روز ظهور قائم آل محمد است که بني اميه نوميد ميشوند و آنها هستند که کافر گشته و از آل محمد نوميد ميباشند. 33 - و اذان من الله و رسوله الي الناس يوم الحج الاکبر ان الله بري ء من المشرکين و رسوله [40] يعني: در روز حج بزرگ از جانب خدا و رسول مردم اعلان ميشود. در تفسير عياشي از امام پنجم و ششم روايت شده که فرمودند: حج بزرگ ظهور قائم است و اعلان دعوت مردم است. مولف: البته اين معني باطن آيه است. 34 - و قاتلوا المشرکين کافه کما يقاتلونکم کافه و اعلموا ان الله مع المتقين يعني با همه مشرکين پيکار کنيد، چنانکه آنها اگر دسترسي پيدا کنند با شما نبرد کنند، و بدانيد که خداوند با پرهيزکارانست. در تفسير عياشي از زراره روايت نموده که گفت: امام صادق عليه السلام فرمود: راجع باين آيه از پدرم سوال شد پدرم فرمود: هنوز تاويل آن نيامده است. اگر قائم ما قيام کند، آنکس که او را مي بيند تاويل آنرا بخوبي خواهد ديد. با ظهور او شعاع دين پيغمبر چنان بالا گيرد که در روي زمين شرک و بيديني نماند. چنانکه خداوند فرمود: و قاتلوهم حتي لا تکون فتنه و يکون الدين کله لله [41] يعني با آنها پيکار کنيد تا فتنه اي نباشد و تمام دين از آن خداوند باشد. 35 - افامن الذين مکروا السيئات ان يخسف الله بهم الارض او ياتيهم العذاب من حيث لا يشعرون [42] يعني: آيا کساني که اعمال بد انجام دادند، از اين که خداوند آنها را در زمين فرو برد، يا بدون اين که متوجه باشند عذاب بر آنها فرستد، ايمن هستند؟. در تفسير عياشي از امام پنجم نقل ميکند که فرمود: عهد و پيمان پيغمبر (ص) بعد از حضرت ابا عبد الله عليه السلام بعلي بن الحسين رسيد، سپس از آن حضرت بمحمد



[ صفحه 262]



علي منتقل گشت. آنگاه خداوند آنچه خواهد ميکند. وقتي ائمه طاهرين در صحنه دنيا محکوم دشمنان شدند مردي از آنها قيام ميکند که سيصد و سيزه مرد فداکار با او باشند و بيرق پيغمبري با وي است. و بطرف مدينه رهسپار ميگردد، تا اينکه از بيداء ميگذرد و ميگويد: اين است محل قوميکه خداوند آنها را در زمين فرو ميبرد. در تفسير مزبور از امام ششم روايت نموده که فرمود: آنقوم دشمنان خدا ميباشند که بزمين فرو روند. 36- فاذا نقر في الناقور [43] يعني: پس چون دميده شود در صور. در غيبت نعماني از امام جعفر صادق عليه السلام روايت ميکند که چون تفسير اين آيه را از حضرتش پرسيدند، فرمود: امامي از ما غايب ميشود، پس چون خداوند اراده کند که او را آشکار گرداند، علامتي در دل وي پديد آورد و بدينگونه بامر پروردگار ظاهر ميگردد. 37 - و استبقوا الخيرات اينما تکونوا يات بکم الله جميعا ان الله علي کل شي ء قدير [44] يعني: پيشي گيريد اعمال نيک را، هر جا که باشيد خدا همه شما را خواهد آورد. چه خداوند بهر چيزي تواناست، غيبت نعماني از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام روايت نموده که فرمود: اين آيه درباره قائم آل محمد و ياران او نازل شده و آنها پيش از آنکه موقع آمدنشان معلوم گردد اجتماع ميکنند. 38 - يعرف المجرمون بسيماهم [45] يعني گناهکاران از سيماشان شناخته ميشوند. و نيز در کتاب مزبور از آن حضرت وارد شده که فرمود: آيه يعرف المجرمون بسيماهم البته خداوند مجرمين را ميشناسد ولي اين آيه درباره قائم ما نازل شده که هنگام ظهورش مجرمين را از سيماشان شناخته و با يارانش آن ها را از دم شمشير ميگذرانند.



[ صفحه 263]



39 - و لنذيقنهم من العذاب الادني دون العذاب الاکبر لعلهم يرجعون [46] يعني: پيش از عذاب بزرگتر بانها عذاب نزديکتر مي پوشانيم شايد برگردند. در کنز الفوائد از مفضل بن عمر نقل ميکند که گفت از حضرت صادق عليه السلام اين آيه را پرسيدم. فرمود: عذاب نزديکتر گراني نرخها و عذاب بزرگتر قيام مهدي موعود با شمشير است. و نيز در کنز الفوائد از آن حضرت روايت نموده که فرمود: چون قائم ما ظهور کند بمسجد الحرام درآيد و در حاليکه رو بکعبه و پشت بمقام نموده دو رکعت نماز ميگزارد. آنگاه برخاسته و ميگويد: اي مردم من از هر کس بادم ابوالبشر و ابراهيم خليل و اسماعيل ذبيح و مجمد پيغمبر اکرم نزديکترم. سپس دست بدعا بلند مي کند و آنقدر بدرگاه خدا مينالد که غش کرده روي زمين ميافتد. چنانکه خداوند ميفرمايد: امن يجيب المضطر اذا دعاه و يکشف السوء و يجعلکم خلفاء الارض االه مع الله قليلا ما تذکرون. و هم از محمد بن مسلم روايت نموده که امام پنجم فرمود: آيه امن يجيب درباره قائم ما نازل شده. هنگاميکه قيام ميکند عمامه بر سر مينهد و جنب مقام ابراهيم نماز ميگزارد و بدرگاه الهي تضرع مينمايد، و از آن موقع پرچم او در اهتزاز خواهد بود. 40 - اذا تتلي عليه آياتنا قال اساطير الاولين [47] يعني هنگاميکه آيات ما بر او خوانده ميشود ميگويد. افسانه هاي پيشينيان است. در کنز الفوائد از امام ششم نقل کرده که فرمود: بيدينان چون خبر ظهور قائم را بشنوند افسانه ميپندارند و هنگامي که او او را ببينند ميگويند ما تو را نمي شناسيم و تو از فرزندان فاطمه عليها السلام نيستي چنانکه مشرکين اينگونه سخنان به پيغمبر ميگفتند. 41 - کل نفس بما کسبت رهينه الا اصحاب اليمين هر کس در گروه آنچه کسب کرده ميباشد جز اصحاب يمين دست راست در تفسير فرات کوفي است که امام



[ صفحه 264]



محمد باقر عليه السلام فرمود: اصحاب يمين ما و شيعيان ما مي باشيم و فرمود: شيعيان ما في جنات يتسائلون عن المجرمين ما سلککم في سقر قالوا لم نک من المصلين در بهشت از مجرمين که بيرون بهشت هستند ميپرسند چه چيز شما را بدوزخ افکند آنها ميگويند ما نمازگزار نبوديم. يعني از شيعيان علي بن ابيطالب عليه السلام نبودند و باز ميگويند و لم نک نطعم المسيکن يو کنا نخوض مع الخائضين بدرماندگان غذا نميداديم و پيوسته با مردم گزاف گوي بيهوده بسر ميبرديم. و اين در روز ظهور قائم ماست که يوم الدين ميباشد چنانکه ميفرمايد: و کنا نکذب بيوم الدين حتي اتانا اليقين ما يوم الدين روز ظهور قائم آل محمد را تکديب ميکرديم تا امروز که يقين پيدا کرده ايم فما تنفعهم شفاعه الشافعين [48] پس شفاعت هيچکس بحال آنها سود ندارد و پيغمبر هم در روز رستاخيز از آنان شفاعت نخواهد کرد. [49] .

42 - قل لا اسئلکم عليه من اجر و ما انا من المتکلفين ان هو الا ذکر للعالمين و لتعلمن نباه بعد حين يعني: اي پيغمبر بگو بخاطر آن پاداشي از شما طلب نميکنم و اين امر دشوار را نميپذيرم. اين فقط براي يادآوري جهانيان است و خبر آنرا بعد از گذشت زماني خواهيد دانست. در کتاب کافي از حضرت امام محمد باقر عليه السلام روايت نموده که فرمود: مقصود از ذکر اميرالمومنين عليه السلام است و لتعلمن نباه بعد حين يعني: و خبر آنرا بعد از گذشت زماني خواهيد دانست، اين زمان، موقع ظهور قائم ماست. 43 - و لقد آتينا موسي الکتاب فاختلف فيه. يعني ما کتاب تورات را



[ صفحه 265]



بموسي داديم پس از آن بني اسرائيل درباره آن اختلاف نمودند. امام باقر عليه السلام فرمود: اين امت نيز مانند بني اسرائيل درباره معاني قرآن اختلاف پيدا کردند چنانکه درباره کتابي که با قائم ما است و براي آنها مياورد نيز اختلاف نظر خواهند داشت بطوريکه بسياري از مردم آنرا انکار ميکنند و قائم هم گردن آنها را ميزند. و لو لا کلمه سبقت من ربک لقضي بينهم و انهم لفي شک منه مريب [50] يعني: اگر بملاحظه آنچه خدا درباره آنها فرموده نميبود، ميان آنها حکم جاري ميشد. ولي آنها همواره بحالت ترديد و شک بسر ميبرند. امام فرمود: اگر بملاحظه مشيت حق نبود قائم يکتن از اين گروه را زنده نميگذاشت 44. - و الذين يصدقون بيوم الدين [51] در کافي از حضرت باقر عليه السلام روايت ميکند که فرمود: يعني کسانيکه روز ظهور قائم ما را تصديق و باور دارند 45. - قالوا و الله ربنا ما کنا مشرکين [52] يعني: گفتند و الله بخدا قسم ما مشرک نبوديم. در کافي روايت ميکند که امام پنجم ميفرمايد: يعني آنها هنگام ظهور امام زمان ميگويند، ما منکر ولايت اميرالمومنين عليه السلام نبوديم 46. - قل جاء الحق و زهق الباطل ان الباطل کان زهوقا [53] يعني حق آمد و باطل از ميان رفت، بدرستيکه باطل رفتني است، در کافي روايت نموده که حضرت باقر فرمود: اذا قام القائم ذهبت دوله الباطل چون قائم ما ظهور کند دولت باطل از ميان ميرود 47 - سنريهم آياتنا في الافاق و في انفسهم حتي يتبين لهم انه الحق [54] .



[ صفحه 266]



يعني زود باشد که آيات خودمان را در آفاق و در وجود آنها بانان نشان دهيم تا بيقين بدانند که خداوندي هست. کليني در کافي از ابو بصير روايت ميکند که گفت از حضرت صادق عليه السلام راجع باين آيه سوال کردم، فرمود: خداوند باهل باطل نشان ميدهد که چگونه مسخ ميشوند و آفاق بر آنها تنگي ميگيرد، پس در آنوقت قدرت پروردگار را در خود و آفاق خواهند ديد. عرضکردم: حتي يتبين لهم انه الحق يعني چه؟ فرمود ظهور قائم آل محمد بامر خداوند حتمي است، خدا او را ظاهر گرداند تا همه مردم او را به بينند. 48 - حتي اذا راوا ما يوعدون اما العذاب و اما الساعه فسيعلمون من هو شر مکانا و اضعف جندا [55] يعني: تا زماني که به بينند آنچه را که بانها وعده کرده بوديم: يا عذاب را و يا ساعت حساس پس بزودي خواهند دانست چه کسي بدترين جاي دارد و نيروي او ضعيف تر است؟ نيز در کافي از ابو بصير از امام ششم نقل کرده که فرمود: اذا راوا ما يوعدون قيام قائم ماست و آن ساعتي است که پيروان باطل خواهند ديد، و عذاب خدا را. بدست تواناي قائم آل محمد خواهند چشيد، و اينست معني من هو شر مکانا يعني آنها خواهند ديد که در پيشگاه امام زمان چه جايگاه بدي دارند و چقدر ناتوانند 49. - من کان يريد حرث الاخره نزد له في حرثه و من کان يريد حرث الدنيا نوته منها و ماله في الاخره من نصيب [56] يعني هر کس ميخواهد براي آخرت چيزي بياندوزد ما نيز اندوخته او را از ياد گردانيم و هر کس طالب اندوخته دنيوي است بدانها نيز ميدهيم. ولي در آخرت ديگر نصيبي ندارد در کافي از امام جعفر صادق عليه السلام نقل ميکند که فرمود: اندوخته آخرت يعني: شناسنائي اميرالمومنين و



[ صفحه 267]



ائمه طاهرين عليهم السلام که خداوند از برکت دولت آنها، دوستان آنان را نيز بهره مند گرداند، ولي آنکس که چشم باندوخته دنيوي دوخته، در دولت حق و ظهور قائم آل محمد بهره اي نخواهد داشت. مولف: سيد علي بن عبد الحميد [57] در کتاب الانوار المضيئه از حضرت اميرالمومنين عليه السلام روايت نموده که فرمود: کساني را که خداوند در قرآن مجيد



[ صفحه 268]



مستضعف در زمين خوانده و خواسته است آنها امامان و سفراي او باشند، ما اهلبيت عصمت هستيم. پروردگار عالم مهدي ما را بر انگيزد تا اهلبيت را سر بلند کند و دشمنان ما را سرشکسته و خوار گرداند. و نيز سيد جليل نامبرده در کتاب مزبور از عبد الله بن عباس روايت ميکند که گفت: مقصود از آيه: و ف السماء رزقکم و ما توعدون، ظهور مهدي موعود است. 50 - و اسبغ عليکم نعمه ظاهره و باطنه: [58] يعني، خدا بشما روزي کرد نعمتهاي ظاهري و باطني خود را. در کتاب مذکور از سيد هبه الله راوندي [59] و او از حضرت امام موسي کاظم عليه السلام روايت کرده که فرمود: نعمت ظاهري، امام ظاهر، و نعمت باطني امام غائب است که از ديدگان مردم پنهان ميشود، و گنجهاي زمين براي او آشکار گردد، و هر چيز دوري برايش نزديک باشد. مولف: روايتي بخط شيخ محمد بن علي جبائي ديده ام که نوشته بود روايتي بخط شهيد اول نور الله ضريحه يافتم که صفواني [60] در کتابش از صفوان نقل کرده که چون



[ صفحه 269]



منصور خليفه عباسي امام جعفر صادق عليه السلام را خواست، حضرت وضو گرفت و دو رکعت نماز گزارد سپس سجده شکر نمود و فرمود: پروردگارا بتوسط پيغمبرت محمد صلي الله عليه و آله بما اهلبيت وعده پيروزي دادي که ما را از هر گونه هراسي ايمني بخشي. پروردگارا آنچه بما وعده کرده اي بما موهبت کن، چه ميدانيم که وعده ات خلاف پذير نيست. صفوان ميگويد عرضکردم: آقا وعده خداوند کدام است که بشما داده است؟ فرمود: اين آيه شريفه: وعد الله الذين آمنوا منکم و عملوا الصالحات ليستخلفنهم في الارض.... و هم روايت شده که وقتي در حضور آن بزرگوار آيه و نريد ان نمن علي الذين استضعفوا في الارض... خوانده شد، اشک از ديدگان حضرت جاري گشت و فرمود: بخدا قسم آنها که در زمين تضعيف شده اند، ما اهلبيت پيغمبر هستيم. و در نهج البلاغه است که حضرت اميرالمومنين عليه السلام ضمن خطبه اي فرمود: دنيا نسبت بما مدارا و مهرباني خواهد کرد، بعد از آنکه سخت کجمداري کرده باشد سپس آيه و نريد ان نمن علي الذين استضعفوا... را تلاوت فرمود. [61] .



[ صفحه 270]



منابع شيعه رواياتي در تفسير آيات ديگر آمده است که حتي مورد قبول برخي از دانشمندان اهل تسنن نيز واقع شده است.

شيخ سليمان حنفي در کتاب ينابيع الموده باب 71 بعلاوه ي آنچه مولف نقل کرده آياتي ديگر از کتاب المحجة فيما نزل في القائم الحجة تاليف دانشمند بزرگوار مشهور سيد هاشم بحريني نقل کرده است، که قسمتي از آن ذيلا ذکر مي شود:

51- و لنبلونکم بشي ء من الخوف و الجوع و نقص من الاموال و الانفس و الثمرات و بشر الصابرين [62] يعني: شما را امتحان مي کنيم بچيزي از ترس و گرسنگي و کاستن مال و خطر جاني و ثمرات زندگي، و مژده بده بآنها که ثابت قدم هستند. محمد بن مسلم از امام جعفر صادق (ع) روايت نموده که فرمود: قبل از آمدن قائم، علاماتي براي امتحان مومنين خواهد بود. عرض کردم: آنها چيست؟ فرمود: اين امتحان که خدا مي فرمايد: بچيزي از ترس؛ اين ترس بيماري هاي گوناگون است؛ گرسنگي، بالا رفتن قيمتها است، کاستن مال، قحطي است، خط جاني، مرگ شايع و زياد است. و نقص ثمرات زندگي، نيامدن باران است. پس در آنموقع بآنها که در عقيده ي بما ثابت مي مانند، مژرده بده. آنگاه فرمود: اي محمد! اين تاويل آيه است، و هيچ کس جز آنها که راسخ در علم هستند،‌تاويل قرآن را نمي داند، و مائيم راسخين در علم.

52- و له اسلم من في السموات والارض طوعا و کرها [63] يعني: آنها که در آسمانها و زمين هستند از روي ميل يا اکراه تسليم خدا مي شوند. رقاعة بن موسي گفت: شنيدم امام صادق (ع) مي فرمود: تاويل آن اين است که موقع ظهور قائم ما، زميني نيست که در آن لا اله الله و محمد رسول الله گفته نشود.

53- يا ايها الذين آمنوا اصبروا و صابروا و رابطوا [64] يعني: اي کسانيکه ايمان آورده ايد، شکيبائي پيشه سازيد، و صبر کنيد و مواظب باشيد. يزيد بن معاويه عجلي از امام محمد باقر (ع) نقل کرده که فرمود:‌تاويل آيه اين است: شکيبا باشيد بر انجام فرائض



[ صفحه 271]



ديني؛ و صبر کنيد بر آزار دشمنانتان؛ و مواظب ظهور امام خود مهدي منتظر باشيد!

54- و من الذين قالوا انا نصاري اخذنا ميثاقهم، فنسوا حظا مما ذکروا به [65] .

يعني: و از کسانيکه گفتند: ما نصراني هستيم. پيمان آنها را گرفتيم، ولي آنها فراموش کردند بهره اي را که بآنها يادآوري شده بود ولي آنها بزودي متذکر خواهند شد.

ابو ربيع شامي از امام جعفر صادق (ع) روايت نموده که فرمود: نصارا آن بهره را بياد خواهند آورد؛ و گروهي از آنها همراه قائم ما قيام خواهند کرد.

55- يا ايها الذين آمنوا من يرتد منکم عن دينه فسوف ياتي الله بقوم يحبهم و يحبونه، اذلة علي المومنين و اعزة علي الکافرين [66] يعني: اي کسانيکه ايمان آورده ايد، هر کدام از شما از دين خود برگردد، بداند که - بزودي خدا گروهي را مي آورد که دوستشان دارد، و آنها نيز خدا را دوست دارند، آنها نزد اهل ايمان خود را ناچيز شمرند ولي درمقابل کفار نيرومند باشند.

سليمان بن هارون عجلي گفت: شنيدم که: امام جعفر صادق (ع) مي فرمود: صاحب الامر درپناه محفوظ است، اگر همه ي مردم از بين بروند؛ خداوند ياران او را خواهد آورد و آنها کساني هستند که خدا درباره شان فرموده است:

56- فان يکفر بها هؤلاء فقد وکلنا بها قوما ليسوا بها بکافرين [67] يعني: اگر اينان باو کفر ورزند، بجاي آنها قومي را مي آوريم که باو کفر نورزند.

57- قال رب فانظرني الي يوم يبعثون. قال فانک من المنظرين الي يوم الوقت المعلوم [68] يعني: شيطان گفت: خدايا بمن مهلت ده تا روزيکه مردم برانگيخته مي شوند؛ خدا فرمود: بتو مهلت داده شده تا روزي که وقت آن معلوم است!

وهب بن جمع گفت: از حضرت صادق عليه السلام پرسيدم: اين روز کدام روز است؟

فرمود:‌اي وهب روزي است که پيغمبر شيطان را بقتل مي رساند. و اين بعد از قيام قائم ما



[ صفحه 272]



مهدي است.

58- و يومئذ يفرح المومنون بنصر الله [69] آنروز مومنين با پيروي حق خشنود مي گردند، ابو بصير از امام صادق (ع) نقل مي کند که فرمود: در موقع قيام قائم اهل ايمان از پيروزي خدا خشنود خواهند شد.

59- قل يوم الفتح لا ينفع الذين کفروا ايمانهم و لا ينظرون [70] يعني: بگو در روز پيروزي ايمان آنها که کافر گشتند، سودي بحال آنها ندارد؛ و مهلت داده نمي شوند.

جميل بن دراج روايت کرده که امام ششم فرمود: اين روز فتح و پيروزي؛ فتح جهان بوسيله ي قائم ما است. اگر کسي قبل از آن روز ايمان نياورده باشد؛ ايمان آنروزش که مي خواهد بقائم نزديک شود نفعي بحال وي ندارد؛ ولي آنکس که پيش از اين فتح و پيروزي عقيده بامامت او داشته و منتظر ظهور او بوده،ايمانش نافع بحال او است. خداوند مقام او را نزد قائم بزرگ مي گرداند، و آن مرد از دوستان اهل بيت پيغمبر است.

60- حم - و الکتاب المبين. انا انزلناه في ليلة مبارکة. انا کنا منذرين فيها يفرق کل امر حکيم [71] يعني: قسم بکتاب مبين قرآن که آنرا در يکشب پر برکت نازل کرديم که ما خلق را از نافرماني خود برحذر مي داريم و هر امر محکمي؛ از هم جدا مي گردد.

عبد الله بن مسکان از حضرت باقر و صادق و کاظم عليهم السلام روايت کرده که هر سه امام فرموده اند: خداوند تمام قرآن را در ليلة القدر به بيت المعمور نازل کرد. سپس در مدت بيست و سه سال بر پيغمبر (ص) نازل نمود. خداوند در آن شب هر کار حق و باطلي و آنچه را در آن سال روي مي دهد، تقدير فرموده و بداء و مشيت الهي در آن راه دارد، آنچه خواهد مقدم مي دارد و هر چه خواهد بتاخير مي اندازد، از سرنوشتها، روزي ها، امنيت و صلح و سلامت و غيره.

پيغمبر آنرا باميرالمومنين تلقين فرموده و آن حضرت هم به ائمه طاهرين از اولاد خود رسانيد تا آنکه نوبت به صاحب الزمان مهدي عليه السلام برسد.



[ صفحه 273]