مولف: امين الدين طبرسي در تفسير مجمع البيان ميگويد: علماء در معني اين آيه اختلاف نظر دارند، و چند وجه ذکر کرده اند: وجه اول اينکه: لا در لا يرجعون زيادي است و بنابراين معني آيه اينست که: حرام است بر مردم قريه اي که ما آنرا نابود کرديم که بدنيا برگردند. و گفته شده که معني آيه اينست: واجب است بر چنين قريه اي که وقتي مردم آن با عذاب الهي، نابود گشتند، ديگر بدنيا بر نگردند و با اين معنا حرام بمعني واجب است. وجه دوم اينکه: قريه اي که مردم آن با گناهان نابود شده اند، حرام است که اعمال نيک از آنها پذيرفته گردد. زيرا آنها بازگشت بتوبه نميکنند. وجه سوم اينکه: حرام است آنها بعد از مردن بدنيا برنگردند، بلکه زنده ميشوند و بدنيا بر ميگردند تا مجازات شوند. سپس طبرسي روايت محمد بن مسلم را ذکر ميکند. و نيز در تفسير علي بن ابراهيم بعد از ذکر اين آيه سيريکم آياته فتعرفونها [1] يعني: خداوند آيات و علامات خود را بشما مينمايد تا شما آنرا بشناسيد ميگويد: هنگاميکه اميرالمومنين و ائمه طاهرين (ع) رجعت بدنيا نمودند، دشمناني که آنها را مي بينند آنان را مي شناسند. دليل بر اينکه اين آيات ائمه ميباشند گفته اميرالمومنين عليه السلام که فرمود: خدا را آيتي بزرگتر از من نيست پس وقتيکه آن ذوات مقدسه بدنيا برگشتند دشمنان آنها، آنان را ميشناسند. و نيز علي بن ابراهيم در تفسير آيه ربنا امتنا اثنتين و احييتنا اثنتين [2] يعني: خداوندا، ما را دوبار ميرانيدي و دوبار زنده کردي تا آنجا که ميفرمايد



[ صفحه 1197]



من سبيل حضرت صادق فرمود: اين آيه درباره رجعت است. مولف: يعني يکي از اين دو زنده گردانيدن در رجعت است و ديگري در قيامت، و يکي از آن دو مرگ در دنيا و ديگري در رجعت ميباشد. و هم علي بن ابراهيم در تفسير آيه و يريکم آياته آيه سابق مي گويد: مقصود اينست که اميرالمومنين و ائمه معصومين را خداوند در رجعت بدشمنان آنها نشان ميدهد فاذا راهم قالوا آمنا بالله وحده و کفرنا بما کنا به مشرکين چون آنها را ديدند خواهند گفت: ايمان آورديم بخداي يگانه و کافر گشتيم بانچه قبلا شرک ميورزيديم فلم يک ينفعهم ايمانهم لما راو باسنا سنه الله التي قد خلت في عباده و خسر هنالک الکافرون. يعني: وقتي آنها آنروز عذاب ما را ديدند ديگر ايمانشان سودي بحال آنها ندارد. اين سنت الهي است که هميشه در ميان بندگانش جريان داشته و در اين مورد کافران زيانکار گرديده اند. و هم در تفسير مزبور است که آيه و جعلها کلمه باقيه في عقبه فانهم يرجعون [3] يعني: خداوند کلمه توحيد را در نسل او حضرت ابراهيم باقي گذاشت. زيرا دودمان وي بدنيا بر ميگردند لعلهم بمعني فانهم است. و مقصود اينست که ائمه اطهار رجعت بدنيا ميکنند.