علي بن ابراهيم قمي در تفسير اين آيه شريفه و ان من اهل الکتاب الا ليومنن به قبل موته و يوم القيمه يکون عليهم شهيدا [1] ميگويد: يعني:



[ صفحه 1193]



هيچکس از اهل کتاب تورات و انجيل نيست مگر اينکه قبل از مرگ او عيسي و پيش از روز قيامت بوي ايمان مياورند، و او هم عيسي بر آنها گواه خواهد بود. روايت شده که پيغمبر اکرم صلي الله عليه و آله چون بدنيا رجوع ميکند تمام طبقات مردم بوي ايمان مياورند. سپس علي بن ابراهيم ميگويد: پدرم از قاسم بن محمد و او از سليمان بن داود منقري از ابوحمزه و او از شهر بن حوشب نقل کرده که حجاج بن يوسف [2] بمن گفت: اي شهر يک آيه اي در قرآن است که مرا از درک معني آن عاجز کرده است. من گفتم: کدام آيه است ايها الامير؟ حجاج گفت: آيه و ان من اهل الکتاب الا ليومنن به قبل موته است. بخدا قسم من بسياري از يهود و نصارا را دستور دادم گردن بزنند و در آن هنگام آنها را بدقت مينگريستم، هيچگاه نديدم که لبهاي خود را پيش از مرگش بمنظور ايمان



[ صفحه 1194]



آوردن بن عيسي حرکت دهند. من گفتم: ايها الامير تاويل آيه اين نيست که شما فهميده ايد. حجاج پرسيد پس تاويل آن چيست؟ گفتم: عيسي بن مريم پيش از روز قيامت بدنيا فرود ميايد، و در آنموقع پيروان هيچ ديني اعم از يهودي و غيره نمي ماند جز اينکه قبل از مرگ بوي ايمان مياورند، و عيسي خود پشت سر مهدي نماز ميگذارد. حجاج گفت: اي واي اين را از کي دانستي و از کجا آورده اي؟ گفتم: محمد بن علي بن الحسين بن علي بن ابيطالب امام محمد باقر بمن خبر داد حجاج گفت: بخدا قسم اين تاويل را از چشمه زلالي آورده اي نيز در تفسير علي بن ابراهيم بعد از ذکر اين آيه بل کذبوا لما لم يحيطوا بعلمه و لما ياتهم تاويله يعني: چيزي را که علم آنها بدان احاطه ندارند، تکذيب کردند، در صورتيکه هنوز تاويل آن براي آنها نيامده است. کذلک کذب الذين من قبلهم و بدينگونه پيشينيان را نيز تکذيب نمودند. اين آيه درباره رجعت نازل شده. بيدينان وقوع رجعت را تکذيب ميکنند و ميگويند: رجعتي نخواهد بود. منهم من يومن به و منهم لا يومن به و ربک اعلم بالمفسدين [3] يعني: بعضي بدان ايمان دارند و برخي ايمان ندارند، و خداي تو داناتر است که مفسدين کيانند. و هم در تفسير علي بن ابراهيم مينويسد از حضرت صادق عليه السلام معني آيه و يوم نحشر من کل امه فوجا را پرسيدند. حضرت از راوي پرسيدند: اهل تسنن در اين مورد چه ميگويند؟ راوي عرضکرد: آنها ميگويند: اين آيه مربوط بقيامت است. حضرت فرمود: آيا خداوند در روز قيامت از هر امتي جمعي را برانگيخته مي کند و بقيه را رها ميگرداند؟ نه اين در ايام رجعت است، آيه اي که مربوط بقيامت است اين است: و حشرناهم فلم نغادر منهم احدا يعني آنها را برانگيخته ميکنيم و يکنفرشان را باقي نميگذاريم تا آنجا که ميفرمايد موعدا



[ صفحه 1195]



و نيز در تفسير مزبور از معاويه بن عمار روايت نموده که گفت: بحضرت صادق عرضکردم معني زندگي تنک در آيه و من اعرض عن ذکري فان له معيشه ضنکا [4] هر کس از ذکر ما روي بگرداند، گذران تنگي براي او خواهد بود چيست؟ فرمود: بخدا قسم اين آيه درباره نواصب و دشمنان ما است عرضکردم: قربانت گردم ما که آنها را همواره در ناز و نعمت ديده و مي بينيم و بدينگونه هم مي ميرند. فرمود: بخدا آنها آن زندگي ناراحت کننده و گذران تنگي را هنگام رجعت در پي خواهند داشت که در آن موقع نجاست ميخورند. همچنين در تفسير مزبور است که آيه: و لو ان لکل نفس ظلمت ما في الارض لافتدت به [5] يعني: در زمان رجعت هر کس ظلمي درباره آل محمد نموده باشد، اگر تمام آنچه را که در روي زمين است مالک باشد، همه را ميدهد تا از کيفر آنروز نجات يابد. نيز در تفسير مذکور ذيل آيه و حرام علي قريه اهلکناها انهم لا يرجعون [6] يعني: حرام است بر مردم قريه اي که آنها را نابود کرديم که بدنيا بر نگردند آنگاه علي بن ابراهيم ميگويد: پدرم از محمد بن ابي عمير و او از عبد الله بن سنان او از ابوبصير و محمد بن مسلم و آنها از حضرت باقر و صادق عليهما السلام روايت کرده اند که فرمود: هر قريه اي که خداوند مردم آنرا با عذاب نابود گردانيد در رجعت بدنيا بر نميگردند. بنابراين آيه شريفه بزرگترين آيات داله بر رجعت است. زيرا هيچيک از مسلمانان منکر اين نيست که تمام مردم اعم از آنها که با عذاب خدا نابود شده اند يا آنان که وفات يافته اند. همه در قيامت برانگيخته ميشوند و اينکه در اين آيه خدا ميفرمايد لا يرجعون مقصود اينست که در رجعت بر نميگردند، ولي بقيامت بر ميگردند تا بدوزخ درافتند.



[ صفحه 1196]