مولف: حسين بن مسعود فراء [1] در کتاب شرح السنه بسند خود از ابوسعيد



[ صفحه 970]



خدري روايت کرده که در اين داستان وقتي پيغمبر صلي الله عليه و آله پرسيد چه ميبيني و دجال گفت: تختي را بر روي آب ميبينم، حضرت فرمود: تو تخت شيطان را بر روي دريا ميبيني سپس پرسيد چه ميبيني؟ گفت دو خبر راست و يک خبر دروغ يا اينکه دو خبر دروغ و يک خبر راست ميبينم. پيغمبر فرمود: مطلب بر وي مشتبه شده او را رها کنيد. ابن اثير در نهايه درباره اين روايت ميگويد: پيغمبر از ابن صياد پرسيد: چه چيزي را در سينه براي تو پنهان کرده ام گفت: دخ بضم يا فتح دال، يعني دود. و مقصود حضرت که فرمود: چيزي را در سينه براي تو پنهان کرده ام، آيه يوم ياتي السماء بدخان مبين [2] يعني: روزيکه آسمان با دود آشکار، ميايد بود. و هم ابن اثير ميگويد: گفته شده که عيسي بن مريم دجال را در حبل دخان يعني کوه دود بقتل ميرساند. بنابراين شايد سوال پيغمبر اشاره بقتل وي بوده است. زيرا ابن صياد گمان ميکرد که خود همان دجال است. و اينکه پيغمبر بوي فرمود تو از آنچه برايت مقرر شده هرگز تجاوز نميکني فراء در شرح السنه ميگويد: خطابي گفته است: اين فقره به دو گونه تصور ميشود: يکي اينکه کار او بانجا نميرسد که بوسيله وحي از غيبت اطلاع پيدا کند، چنانکه پيغمبران مطلع ميشوند، و از راه الهام



[ صفحه 971]



نيز خبر نمييابد چنانکه ارواح اولياء خدا بدان ملهم ميگردد، و آنچه بر زبان او جاري گشت شيطان بوي القاء نمود، و ديگر اينکه آنچه را خداوند درباره تو و کارت تقدير فرموده است، نميتواني تغيير بدهي. ابو سليمان گفته است: بنظر من اين داستان مربوط بروزگاري است که پيغمبر با يهودان و هم پيمانهاي آنها پيمان صلح و عدم تعرض مي بست و ابن صياد هم از طائفه يهود و داخل در آن دسته بود خبر او بپيغمبر رسيده بود که وي از راه کهانت چه ادعائي دارد، لذا پيغمبر خواست او را امتحان کند، ولي وقتي با وي سخن گفت دانست که او بر باطل است و ساحر يا کاهن ميباشد، يا از کساني است که جن بصورت آدمي نزد وي ميايد يا شيطان با وي آمد و شد دارد و پاره اي از آنچه ميگويد بوي القا مينمايد. از اينرو وقتي به پيغمبر گفت آنچه در سينه براي من پنهان کرده اي دود است، او را از خود راند و فرمود: خوار و ذليل باشي که از آنچه برايت مقرر شده هرگز تجاوز نخواهي کرد. مقصود حضرت اين بود که اينها که وي ميگويد گفته شيطان است و از راه وحي نيست. بلکه او حالاتي دارد که آنچه ميگويد گاهي درست و زماني بخطا ميرود و معني آنچه که گفت خبر راست و دروغ براي من روي ميدهد و پيغمبر فرمود: مطلب بر تو مشتبه گشته است، نيز همين است. جمله کلام امر دجال اينست که وجود وي امتحاني است که خدا بوسيله او بندگان خود را آزمايش ميکند، تا آنکس که راه باطل پيش گرفته يا براه حقيقت ميرود امتحان خود را بدهد، چنانکه قوم موسي بوسيله گوساله سامري امتحان شدند، جمعي گمراه گشتند و گروهي ايمان خود را نگاهداشتند پايان گفتار ابن اثير جزري. مولف: علماي اهل تسنن درباره اينکه آيا دجال همان ابن صياد است يا ديگري ميباشد، دو دسته هستند: جمعي از آنها عقيده دارند که ابن صياد دجال نيست زيرا روايت شده که ابن صياد از گفته خود توبه کرد و در مدينه مرد و روي مرده او را برداشتند تا مردم به بينند که او مرده است. و هم رواياتي از ابوسعيد خدري نقکرده اند که



[ صفحه 972]



ميرساند او دجال نيست ولي گروهي ديگر معتقدند که دجال همان ابن صياد معروف در روايت مفصل سابق است، و اين معني را از عبد الله بن عمر و جابر بن عبد الله انصاري روايت کرده اند [3] .