نوشته: سيد مرتضي علم الهدي.

تحقيق: سيد محمد علي حکيم.

چاپ شده در: مجلّه تراثنا، شماره دوّم، سال هفتم، 1412 ه. ق.

شماره صفحه ها: 57.

سيد مرتضي، از دانشمندان و نوابع قرن چهارم و پنجم ه. ق. است در سال 355 ه. ق. در، شهر بغداد ديده به جهان گشود. از کودکي به فراگيري دانش پرداخت و در جواني در بسياري علوم سر آمد شد. وي، از شاگردان ممتاز شيخ مفيد است.

افزون بر بهره وري از محضر شيخ مفيد، از محضر بزرگاني چون: هارون بن موسي تلعکبري، حسين بن بابويه قمي، ابن نباته، ابو عبداللّه محمدبن عمران مرزباني خراسان، احمدبن سهل ديباجي احمد بن سعيد کوفي... بهره جسته است.

سرانجام، پس پروراندن شاگردان بسيار، خدمات ارزنده به تشيع و اسلام و به جاي گذاردن آثار فراوان، در هشتاد و يک سالگي، به درود حيات گفت . [1] .

از آثار ارزنده وي رساله المقنع است در موضوع غيبت.

اين اثر، با وجود حجم اندک از جمله متقن ترين متون است.

ارزش کتاب، زماني بيشتر هويدا مي شود که مي بينيم بزرگاني چون: شيخ طوسي، فرازهايي از متن کتاب و در برخي موارد، خلاصه اي از مطالب را در کتاب الغيبة خويش آورده است.

امين الاسلام طبرسي در فصلهاي گوناگون کتاب اعلام الوري بأعلام الهدي، گاه عين عبارتها و گاه مضمون مطالب را آورده است.

اهتمام بزرگان به اين اثر، نمايانگر حسن تأليف و اتقان و استواري ديدگاهها و ارزش فوق العاده و برتر آن است.

سيد مرتضي، درباره سبب نگارش اين رساله مي نويسد:.

در مجلس وزير السيد، سخن از غيبت امام عصر(عج) به ميان آمد و اين امر مرا بر آن داشت، در اين باب اثر کوتاهي بنگارم.).

صاحب الذّريعة از قول استادش محدث نوري، نقل مي کند:.

(سيد مرتضي، اين کتاب را براي وزير مغربي، ابوالحسن علي بن الحسين بن علي بن هارون بن عبدالعزيز الاراجتي نوشته است. [2] .

از اشاره هايي که سيّد در الشافي في الامامة و تنزيه الانبياء، والائمه(ع) دارد، بر مي آيد که (المنقع) پس از آن دو اثر نگاشته شده است.

اين اثر، به گفته اهل تحقيق، به جز در اين اواخر که در مجله تراثنا، چاپ شده، تاکنون به صورت مستقل چاپ نشده است. محقق محترم در اين چاپ، بر نسخه هاي ارزشمندي به ترتيب قدمت و استواري متن اعتماد کرده است:.

1. نسخه کتابخانه مرکزي دانشگاه تهران، تاريخ پايان استنساخ، 8 شعبان 1070 ه. ق.

به خط ابراهيم بن محمد حرفوشي.

اين نسخه، کامل ترين نسخه موجود و مشتمل بر تمامي کتاب المقنع في الغيبة، با تمام افزوده آن است، تحت عنوان: (الزيادة المکملة)، جز اين که برگ آخر آن، افتاده است.

2. نسخه کتابخانه مجلس شوراي اسلامي، تهران. اين نسخه، بخشي از المقنع را در بر دارد.

3. نسخه کتابخانه آيت اللّه مرعشي، قم. اين نسخه، به خط محمدبن ابراهيم بن عيسي البحراني الأوالي نوشته شده و از نسخه هاي خطي قرن دهم هجري است.

محقق محترم، کار تحقيق را به صورت تطبيق و تلفيق، با نسخه هاي ياد شده انجام داده است و در پاورقي، آن جا که نياز به ذکر اختلاف نسخه ها بوده، اشاره کرده و افزون بر اين، برخي مطالب و کلمات را توضيح داده است.

مطالب کتاب که بدون عنوان و سرفصل بوده، از سوي محقق عنوان گذاري شده که خواننده، به آساني به مطالب کتاب، دسترسي خواهد يافت.

در متن کتاب نيز، برخي نکات را در داخل کروشه، روشن کرده است.

کتاب، با حمد و سپاس الهي و درود بر بنده برگزيده خداوند، پيامبر مکرم اسلام شروع شده و پس از بيان انگيزه تاليف، ادعاي مخالفان را طرح مي کند:.

(سخن از غيبت امام زمان، براي شيعيان مشکل است).

در پي طرح ادعاي مخالفان، مي نويسد:.

(به مسأله غيبت، بايد از زاويه ساختار اصولي نگريست، زيرا مسأله غيبت امام عصر(عج)، فرع اصولي است که اگر آن اصول، برهاني شود، سخن از غيبت آسان ترين و روشن ترين بحث خواهد بود وگرنه، سخن گفتن بدون پرداختن به بحث اصولي، مبنايي نخواهد داشت.).

سپس اصولي را که بايسته بحث در اين باب است، با استناد به برهانهاي عقلي و نقلي به شرح زير اثبات مي کند:.

اصل امامت.

اصل عصمت.

اصل وجوب امامت.

اصل وجوب عصمت.

سيّد، در ضمن اثبات اين اصول، شبهات و ادعاهايي که از سوي مسلکها و فرقه هاي گوناگون مانند: کيسانيه، ناووسيّه، واقفيه و... مطرح شده، پاسخ مي دهد. با شيوه برهان عقلي وارد مباحث مربوط به غيبت مي شود و همراه بيان مطالب، به برخي از شبهات نيز پاسخ مي گويد.

عناوين عمده مباحث طرح شده به شرح زير است:.

حکمت غيبت، جهل و بي خبري از حکمت، منافات نداشتن جهل به حکمت غيبت با غيبت و... درباره حکمت غيبت و سبب آن مي نويسد:.

(... امّا لسبب الغيبة فهو. اخافة الظالمين له عليه السلام...) [3] .

سبب غيبت امام عصر(عج) ترس از ستمگران بوده است.

سپس با حفظ اصول و مباني که پي ريخته، پاسخ مخالفان را مي دهد. شبهات بدانها پرداخته شده، بدين شرح هستند:.

تفاوت ميان پنهان شدن پيامبر(ص) و امام چيست.

چرا ائمه(ع)، پيش از امام زمان، غايب نشدند، در حالي که آنان نيز، ترس از ستمگران داشتند چه فرق بين وجود و عدم کسي است که سودي از سوي او به کسي نرسد.

اگر ملاک غيبت، ترس از دشمنان است، آيا خداوند امام عصر را ايمن از دشمنان، ظاهر خواهد کرد احکام و حدود در زمان غيبت بر عهده کيست!.

علت ظاهر نشدنِ حضرت،بر دوستانش چيست.

فرق بين دوست و دشمن در فلسفه و علت غيبت کدام است.

و...

اين اثر ارزشمند، تکمله اي دارد، به نام: الزيادة المکمل بها کتاب المقنع) که در پايان همين اثر، آمده است.

در آغاز بخش افزوده، به مسأله بهره شيعيان و پيروان امام، در زمان غيبت مي پردازد و يادآور مي شود که غيبت حضرت، سبب آن نمي شود که امام، نقشي در امور مسلمانان نداشته باشد و اثبات مي کند که در اطاعت و پيروي از امام و استفاده از وجود شريف وي، تفاوتي بين وجود و غيبت او، نيست. از طرفي ظهور امام براي اولياء واجب و ضروري نيست. امام، در حال غيبت نيز، بر آنچه پيش مي آيد و بر شيعيان مي گذرد و شيعيان انجام مي دهند، آگاه و بر کم و کيف جريانهايي که اتفاق مي افتد گواه است.

سپس با طرح پرسشهايي در مورد علم امام(ع) مباحث اين بخش را به پايان مي برد.