نوشته: امام الحافظ القرطبي.

تصحيح و تعليق: احمد مُرسي.

ناشر:.

شمار صفحه ها:.

قرطبي، از مفسران بزرگ اهل سنت و پير و مذهب مالک است. دانشمنداني که به بيوگرافي وي اشاره کرده اند، او را به اوصاف حميده، تبحر در علوم، بويژه تفسير، ستوده اند. [1] .

زرکلي مي نويسد:.

(وي، مردصالح، متعبّد از اهل قرطبه است که در شرق مينة ابن خصيب (در شمال اسيوط مصر) اقامت گزيد و در همان جا وفات کرد. انسان پارسا و کم مؤنه اي بوده که با يک لباس در جامعه حضور مي يافته و داراي تأليفات زيادي است... از جمله: التذکرة باحوال الموتي واحوال الآخرة). [2] .

کتاب التذکره، در دو مجلّد، در مصر چاپ شده که بخشي از جلد دوّم آن، درباره حضرت مهدي(عج) است.

مؤلف در جلد دوّم، تحت عنوان: (الخليفة الکائن في آخر الزمان المسمي بالمهدي وعلامة خروجه) رواياتي که صحابه از رسول خدا(ص) درباره خليفه آخر الزمان و نشانه هاي ظهور او، نقل کرده اند، گرد آورده است.

در بابهاي ديگر، به موضوعاتي به شرح زير اشاره دارد:.

فتنه بين مغرب ومشرق، خروج سفياني، جريان لشکر کشيها و...

در مورد اين گونه روايات، از قول حافظ ابوالخطاب بن دحيه مي آورد:.

(اين گونه مسائل، از قول پيامبر(ص) مستند موثقي نداشته و از پيامبر(ص) نرسيده است و بيان آن، انسان را از عدالت ساقط مي کند، مگر نقل آن از باب امانت باشد و صحت و سقم به مؤلف برگردد.).

در اين کتاب، تناقضها و ناسازگاريهاي بسياري ديده مي شود. مثلاً آمده: دجّال، در سال سيصد، ظهور مي کند، و مسائل ديگري که نادرستي آنها آشکار است.

سپس داستان خروج سفياني و خروج (دابّه) را که حذيفه از قول پيامبر(ص) نقل مي کند، به بوته نقد گذارده و مي نويسد:.

(از اين خبر، بوي جعل استشمام مي شود و مسأله پر از جعليات و اسرائيليات است که انسان از سياه کردن کاغذ به آن ابي دارد.).

سپس روايات ساختگي و دروغ را که با عقل و فطرت سالم، ناسازگارند، مشخص مي کند.

باب ديگري گشوده درباره مهدي(عج) و کساني که زمينه حکومت وي را مهيا مي سازند. در اين باب، رواياتي که از علي(ع)، ثوبان،عبداللّه بن الحارث بن جز الزبيدي از رسول اکرم(ص) نقل شده، گردمي آورد.

در باب ديگر، رواياتي از پيامبر(ص) درباره ويژگيهاي مهدي(عج)، اسم عطايا، درنگ وي، خروج با عيسي(ع)، کشتن دجال و... نقل مي کند.

آن گاه تحت عنوان: (فصل)، روايت (لامهدي اِلاّ عيسي) را نقل مي کند و آن را معارض با روايات ديگر مي داند و در مقام نقد، روايت را از نظر سند، ضعيف مي شمرد و رواياتي که بيانگر ظهور آن حضرت هستند و وي را از عترت پيامبر(ص) و فرزند زهرا(س) مي دانند،را صحيح، متواتر، نص و مقدّم بر (روايت) لا مهدي الاّ عيسي مي شمارد.

در پايان، اين دو دسته از روايات را به اين گونه خواسته جمع کند:.

(يحتمل ان يکون قوله عليه الصلاة والسلام، ولا مهدي الا عيسي اي لا مهدي کاملاً معصوماً اِلاّ عيسي وعلي هذا تجتمع الاحاديث ويرتفع التعارض.).

احتمال دارد منظور از روايت: (لا مهدي اِلاّ عيسي)، يعني مهدي کامل و معصوم، جز عيسي نيست. بنابراين، ميان روايات جمع مي شود و تعارض بين روايات برطرف مي گردد.

البته اين جمع از ديدگاه شيعه، پذيرفته نيست و قابل مناقشه است. در بابهاي ديگر، موضوعاتي به شرح زير آمده:.

محل ظهور حضرت مهدي، نشانه هاي خروج مهدي(عج)، بيعت با حضرت در دو مرحله، درگيري و قتل سفياني، سرزمينهايي که حضرت به تصرف در مي آورد، چگونگي فتح قسطنطنيه، نشانه هاي خروج دجال، نزول حضرت عيسي(ع)، کشتن دجال، مقدمات قيام قيامت و نشانه هاي آن.

مؤلف، در پايان تحت عنوان: (فصل) نشانه هاي قيامت را از نظر علماء ياد آور شده و نشانه هاي پايان دنيا را بر شمرده است.