يکي از باورهاي شيعهِ اماميه که به غلط مورد اعتراض ديگر فرقه ها قرار مي گيرد، بداء است؛ چرا که تصور مي شود، مقصود از آن «ظهور بعد الخفاء» است، در حالي که شيعه بداء را به معني «ابداء» مي داند؛ نه آشکار شدن امري بر خداوند، [1] به اين معنا که خداوند مقصود حقيقي خود را آشکار کرد، ولي مردم تصور ديگري داشتند. مانند تغيير قبله، ذبح اسماعيل (ع) و رفع عذاب از قوم يونس(ع) که خداوند متعال ابتدا از موضوع تغيير قبله، امتحاني بودن ذبح و رفع عذاب به دليل توبهِ قوم يونس(ع) خبر نداد، بلکه به جهت برخي مصلحت ها، پس از مدتي حقيقت را آشکار کرد. بنابراين «بداء» نزد غير شيعه نيز مورد قبول است و سوء استفادهِ برخي غلات از آن، باعث شده است که شيعه نيز متهم شود. [2] .

بر اساس برخي روايت ها، در موضوع علايم ظهور نيز احتمال بداء وجود دارد. کليني در باب البداء از امام صادق(ع) نقل مي کند:

«خداوند دو گونه علم دارد؛ يکي علم پنهان و مخزون که غير او کسي نمي داند و از آن بداء به وجود ميآيد و دوم علمي که به فرشتگان و پيامبران خود داده و ما از آن آگاهيم.» [3] .

آيا ممکن است که دانش امامان دربارهِ نشانه هاي ظهور، از اين نوع باشد؟ يعني از نوعي که بداء در آن روشن نشده است. در تفسير آيهِ «قضي اجلا ً و اجل مسمي عنده»(انعام: 2) به نقل از امام باقر(ع) آمده است که مراد اجل حتمي و اجل موقوف است. [4] در روايت هاي علايم ظهور نيز به اين دو گونه اشاره شده و از آن ها استفاده مي شود که نشانه هاي حتمي - چنان که از نامش پيداست - به طور حتم، رخ خواهد داد، ولي علايم موقوفه، ممکن است تغيير کند. [5] چنان که امام باقر(ع) در ادامهِ همان حديث کافي که نعماني آورده است، دربارهِ موقوف فرمود:

«آن چيزي است که در آن خواست الهي دخالت دارد.» [6] .

يعني ممکن است به مشيت خداوند تغيير کند. بايد توجه داشت بيشترعلامت هاي ظهور که در روايت ها از جمله نمونه هاي حتمي، شمرده نشده اند، به قرينهِ مقابله، جزو موقوفاتند و در آن ها احتمال بداء وجود دارد.

با اين همه، در روايتي از امام نهم(ع)، در نشانه هاي حتمي نيز، وجود بداء احتمال داده شده است. نعماني به نقل از ابوهاشم جعفري مي گويد:

«در حضور ابوجعفر الجواد(ع) از سفياني و حتمي بودن آن در روايت ها، سخن به ميان آمد. پرسيدم: آيا در امر حتمي هم بداء پيش مي آيد؟ فرمود: آري، گفتم که مي ترسم دربارهِ قائم(ع) هم بداء پيش مي آيد. فرمود: قائم وعدهِ الهي است و در آن تخلف نمي شود». [7] .