از اثبات الرجعة فضل بن شاذان سخن گفتن علاوه بر توجّه به شخصيت خود فضل به دو جهت لازم است:

1- تأليف اين کتاب، پيش از غيبت صغري است؛ زيرا، فضل، در سال 260 ه پيش از امام عسکري (عليه السّلام) از دنيا رفته و حضرت امام حسن (عليه السّلام) براي او طلب رحمت فرموده اند. [1] .

2- فضل بن شاذان، به کتب ارزش مندي در «مهدويّت» دست رسي داشته و خود نيز در اين باره، چندين کتاب تأليف کرده که شيخ طوسي، تنها، به إثبات الرجعه اشاره کرده است [2] ، امّا نجاشي - که گويا به کتب بيش تري از او دست رسي داشته - اين کتاب ها را نام مي برد: إثبات الرجعة؛ الرجعة حديثٌ؛ کتاب القائم؛ کتاب الملاحم؛ کتاب حذو النعل بالنعل؛ و... [3] .

در همين جا، نکات ذيل، قابل ملاحظه است:

الف) شيخ طوسي، تنها به إثبات الرجعة دست رسي داشته است، لذا روايات الغيبة شيخ، رحمةالله عليه، از فضل، ظاهراً همه، از إثبات الرجعة گرفته شده است. ميرلوحي، رحمةالله عليه، گاهي به اين مطلب، در لابه لاي نقل از إثبات الرجعة، اشاره مي کند. [4] .

ب) چون کتاب فضل درباره ي رجعت، کتاب الرجعة است، لذا ما، در روايات الغيبة طوسي و نيز در اثبات الرجعة از ميرلوحي، روايات رجعت را کم تر مي بينيم. به ويژه اين که با توجّه به متکلّم بودن فضل و سبک تأليفات کلامي او، احتمال مي رود که در إثبات الرجعة، بيش تر به استدلال پرداخته باشد و در الرجعة، به آوردن روايات پرداخته باشد، همان گونه که نجاشي بعد از معرّفي الرجعة قيد «حديث» را مي آورد.

ج) در لابه لاي کتب بر شمرده ي از فضل بن شاذان در فهرست شيخ «ره» يا نجاشي «ره» به نام «الغيبة» برخورد نشد، و با توجّه به روايات آمده در مستدرک الوسائل مرحوم حاجي نوري (م 1320 ه) و هم کشف الأستار وي و آن چه در کفاية المهتدي از إثبات الرجعة نقل کرده است، اين که مرحوم صاحب مستدرک اصرار بر نام الغيبة بر نسخه ي موجود دارد، ما را به تعجّب مي اندازد [5] ، که اين مطلب با تصريح، خود صاحب النجم الثاقب به اخذ از کفاية المهتدي و تصريح صاحب کفايه به نام کتاب قطعاً درست نيست.