منابع تأسيس مسجد مقدّس جمکران به فرمان حضرت صاحب الزّمان، أرواحنا فداه، بر اساس تسلسل زماني، به شرح زير است:

1 - نخستين کسي که اين داستان را در کتاب خود آورده، ابوجعفر محمّد بن علي بن بابويه، مشهور به شيخ صدوق (متوفّاي 381 هجري) است. ايشان، مشروح آن را در کتاب مونس الحزين في معرفة الحق و اليقين درج کرده است.

با توجّه به اين که تأسيس اين مسجد در عصر شيخ صدوق رحمهم الله واقع شده، و ايشان در قم زندگي مي کرد، طبعاً، همه ي جزئيات آن را بدون واسطه از حسن بن مثله، و سيّد ابوالحسن الرّضا و ديگر شاهدان عيني، شنيده و نقل کرده است.

کتاب مونس الحزين، همانند ده ها اثر گران بهاي ديگر شيخ صدوق، در طول زمان، از بين رفته و به دست ما نرسيده است.

2 - حسن بن محمّد بن حسن قمي، معاصر شيخ صدوق، صاحب کتاب گران سنگ تاريخ قم، شرح آن واقعه را از کتاب شيخ صدوق نقل کرده است.

کتاب تاريخ قم در عصر شيخ صدوق، به سال 378 هجري، در بيست باب به رشته ي تحرير در آمده است.

3 - حسن بن علي بن حسن بن عبدالملک قمي، به سال 865 هجري آن را به فارسي ترجمه کرده است. (الذريعه، ج 3، ص 276) .

4 - متن عربي کتاب، به دست مولي محمّد باقر مجلسي، (متوفّاي 1110 هجري) نرسيده، ولي ترجمه ي فارسي آن به دست ايشان رسيده [بحار، ج 1، ص 42] و احاديث مربوط به قم را در جلد «السّماء و العالم» از آن روايت کرده است. (بحار، ج 60، ص 208 - 221) .

5 - سيد نعمت اللَّه جزائري، صاحب أنوار نعمانيّه (متوفّاي 1112 هجري) ترجمه ي فارسي آن را ديده و داستان تأسيس مسجد مقدّس جمکران را با خط خود، از آن استنساخ کرده است (بحار، 53، ص 254) .

6 - شاگرد فرزانه ي علاّمه مجلسي، ميرزا عبداللَّه افندي، (متوفاي 1130 هجري) نسخه اي از ترجمه ي فارسي آن را در بيست باب، در قم مشاهده کرده و گزارش آن را در تأليف گران بهاي خود آورده و تصريح کرده که اين ترجمه، به سال 865 هجري، به دستور خواجه فخرالدين ابراهيم، انجام يافته است. (رياض العلماء، ج 1، ص 319) .

7 - سيّد امير محمّد اشرف، معاصر و شاگرد علاّمه مجلسي، صاحب کتاب فضائل السّادات (متوفّاي 1145 هجري) متن عربي آن را ديده و از آن نقل کرده است. (جنة المأوي، ص 47) .

8 - سيّد محمّد بن محمّد بن هاشم رضوي قمي، به سال 1179 هجري، بنا به خواهش محمّد صالح معلّم قمي، کتابي در اين رابطه تأليف کرده و آن را خلاصة البلدان نام نهاده است. اين کتاب، احاديث مربوط به شرافت قم و تاريخچه ي تأسيس مسجد مقدس جمکران را دربر دارد. (الذّريعه، ج 7، ص 216) .

9 - شايسته ي تأمّل است که آقا محمّد علي کرمانشاهي، فرزند وحيد بهبهاني، (متوفّاي 1216 هجري) به متن عربي تاريخ قم دست رسي داشته و در حاشيه ي خود بر کتاب نقد الرجّال تفرشي، شرح حال «حسن بن مثله» و خلاصه ي داستان تأسيس مسجد مقدّس جمکران را به نقل از متن عربي آن آورده است. (بحار، ج 53، ص 234) .

10 - محقّق و متتبّع بي نظير، ميرزا حسين نوري، متوفّاي 1320 هجري، پس از جست و جوي فراوان، به هشت باب از ترجمه ي تاريخ قم دست يافته (جنة المأوي، ص 47 و بحار، ج 53، ص 234) و مشروح داستان تأسيس مسجد مقدّس جمکران را از ترجمه ي تاريخ قم، از روي دست خط سيّد نعمت اللَّه جزائري، در آثار ارزش مند خود آورده است:

1- جنة المأوي، چاپ بيروت، دارالمحجّة البيضاء، 1412 هجري، ص 42 - 46.

2- همان، به پيوستِ، بحار الأنوار، چاپ بيروت، مؤسسة الوفاء، 1403 هجري، ج 53، ص 230 - 234.

3- نجم ثاقب، چاپ تهران، علميه ي اسلاميّه، بي تا، ص 212 - 215.

4- کلمه ي طيّبه، چاپ سنگي، بمبئي، 1303 هجري، ص 337.

5- مستدرک الوسائل، چاپ قم، مؤسسه ي آل البيت عليهم السلام، 1407 هجري، ج 3، ص 432 و 447.

11 - شيخ محمّد علي کچويي قمي (متوفّاي 1335 هجري) مشروح آن را از کتاب هاي خلاصة البلدان، نجم ثاقب، کلمه ي طيّبه، در کتاب ارزش مند أنوار المشعشعين، چاپ قم، کتابخانه آيةاللَّه مرعشي، 1423 هجري، ج اوّل، ص 441 - 449 (چاپ سنگي 1327 هجري، جلد اوّل، ص 184 - 189) ، نقل کرده است.

12 - حاج شيخ علي يزدي حائري (متوفّاي 1333 هجري) مشروح آن را در کتاب إلزام الناصب، چاپ بيروت، مؤسسه ي اعلمي، 1397 هجري، جلد دوم، ص 58 - 62، به نقل از محدّث نوري، از ترجمه ي تاريخ قم آورده است.

13 - همه ي کساني که بعد از محدّث نوري درباره ي تاريخ قم کتاب نوشته اند، مشروح داستان تأسيس مسجد مقدّس جمکران را از ايشان نقل کرده اند. شيخ محمّد حسن ناصر الشريعه، متوفّاي 1380 هجري، در تاريخ قم، چاپ قم، مؤسسه ي مطبوعاتي دارالعلم، 1342 شمسي، ص 147 - 156، يکي از آن افراد است.

14 - همه ي علماي معاصر که در اين رابطه کتاب نوشته اند، همانند علاّمه ي معاصر آيةاللَّه حاج شيخ محمّد غروي، در کتاب گران سنگ المختار من کلمات الإمام المهدي عليه السلام، چاپ قم، 1414 هجري، جلد يکم، ص 440 - 448، نيز به اين واقعه اشاره کرده است.

15 - در اين اواخر، در کتاب هاي مستقل و مستندي - مانند موارد زير - به شرح و بسط داستان تأسيس مسجد مقدّس جمکران پرداخته شده است:

1 - تاريخ بناي مسجد جمکران؛

2 - تاريخ مسجد مقدّس جمکران؛

3 - تاريخچه ي بناي مسجد جمکران؛

4 - توجّه امام زمان به مسجد جمکران؛

5 - توشه ي مسجد جمکران؛

6 - در بارگاه منتظر؛

7 - در حريم جمکران؛

8 - سيماي مسجد جمکران؛

9 - فيض حضور براي گمشدگان؛

10 - مباحثي چند درباره ي مسجد جمکران؛

11 - مسجد مقدس جمکران؛

12 - مسجد جمکران المقدس؛

13 - مسجد صاحب الزمان؛

14 - معجزه ي مسجد جمکران.

براي کسب معلومات وسيع تر در مورد آثار ياد شده، به کتابنامه ي حضرت مهدي عليه السلام تحت عناوين فوق، مراجعه فرماييد: