‌نخستين بنيانگذار مسجد کوفه حضرت آدم (عليه‌السلام) مي‌باشد و در گذشته خيلي وسيع‌تر از ساختمان فعلي آن بوده است.

8. اميرمؤ‌منان (عليه‌السلام) در مقابل درب مسجد مي‌ايستاد، تيري در چلّه‌ي کمان نهاده، پرتاب مي‌کرد، تير در ميان خرما فروش‌ها مي‌افتاد، مي‌فرمود: تا آنجا جزو مسجد بوده است و مي‌فرمود:

قَد نَقَصَ مِن اساسِ المِسجِدِ مِثلُ ما نَقَصَ في تَربيعهِ؛ [1] .

از اساس مسجد به مقداري کم از مربّع شدن آن کاسته، کم شده است. [2] .

9. حذيفه بن يمان گويد:

‌به مقدار دوازده هزار ذراع از مساحت آن کم شده است. [3] .

10. مفضل گويد: در محضر امام صادق (عليه‌السلام) بودم، هنگامي که در آخر بازار سرّاج‌ها، به طاق زيّاتين رسيديم، از اسب پياده شد و به من فرمود:

انِزِل، فَاِن هذا الموَضِعَ کانَ مَسجَدَ الکوُفَه الَاول الذي خَطّهُ آدَمُ (عليه‌السلام) و اَناَ اکرَهُ اَن اَدخُلَهُ راکِباً. [4] .

پياده شو، زيرا اينجا جزو نخستين مسجد کوفه است که حضرت آدم (عليه‌السلام) آن را طرح ريزي کرده بود، من دوست ندارم که سواره وارد شوم.

‌پرسيدم: چه کسي آن را تغيير داد؟

‌فرمود: نخستين دگرگوني آن در هنگامه‌ي طوفان رخ داد، سپس کسان کسري، [5] بعداً نعمان [6] و بعدها زياد (ابن ابيه) آن را تغيير دادند.

11. سابق بربري گويد: ديدم که اميرمؤ‌منان (عليه‌السلام) مسجد کوفه را وجب به وجب تا طاق زيات‌ها بنياد نهاد. [7] و اين دقيقا منطبق مي‌شود با آخر بازار سراج‌ها که در حديث پيشين از امام صادق (عليه‌السلام) نقل کرديم.

12. امام صادق (عليه‌السلام) فرمود:

اِن القائِمَ (عجّل اللّه تعالي فرجه الشّريف) اِذا اقامَ رَد البَيتَ الحَرامَ الي اساسَه، وَ رَد مسجدَ رسُولِ اللهَ (صلّي‌اللّهُ عليه‌وآله‌وسلّم) الي اساسِهِ، و رَد مسجِدَ الکوُفَه الي اساسهِ. [8] .

13. امام باقر (عليه‌السلام) در فرازي از يک حديث طولاني مي‌فرمايد:

اذا قامَ القائِمُ (عجّل اللّه تعالي فرجه الشّريف) دَخَلَ الکوُفَه و امَرَ بهدَم المَساجِدِ الاَربَعَه حَتّي يَبلُغَ اَساسَها؛ [9] .

هنگامي که قائم (عجّل اللّه تعالي فرجه الشّريف) قيام کند، وارد کوفه مي‌شود و فرمان مي‌دهد که چهار مسجد را ويران کنند تا به پايه‌هاي نخسين برگردد.

14. اميرمؤ‌منان (عليه‌السلام) در مسجد کوفه خطاب به مسجد کوفه فرمود:

‌واي بر کسي که تو را ويران کند، واي بر کسي که مقدمات ويراني تو‌را فراهم سازد، واي بر کسي که تو را با آجر بسازد و قبله‌ي حضرت نوح را تغيير دهد.

‌و در پايان فرمود:

طوُبي لِمَن شَهِدَ هِدمَکَ مَعَ قائِمِ اَهلِ بَيتي، اُولئکَ خَيارُ الاُمه مَعَ اَبرارِ العَتره. [10] .

خوشا به حال کسي که ويران کردن تو را در حضور قائم اهل بيت من درک کند. آنان برگزيدگان امت در محضر نيکان عترت هستند.

‌در اين حديث شريف، از دگرگون شدن قبله‌ي حضرت نوح (عليه‌السلام) گفت و گو شده است، در اين رابطه علامه مجلسي (طاب ثراه) تحقيق بسيار ارزشمندي دارند، علاقه‌مندان به دائره المعارف بزرگ بحار مراجعه فرمايند. [11] .

15. اميرمؤ‌منان (عليه‌السلام) در حديث ديگري در اين رابطه مي‌فرمايد:

اما اِن قائمَنا اِذا قامَ کسَرَهُ و سَوّي قِبلَتَهُ؛ [12] .

چون قائم ما (عجّل اللّه تعالي فرجه الشّريف) قيام کند، مسجد کوفه را در هم مي‌کوبد و قبله‌ي آن را صلاح مي‌فرمايد.