يکي از بحث‌هايي که از ديرباز شاخه‌اي از علوم قرآني به شمار مي‌آيد، بحث وجوه و نظاير است؛ فن وجوه، مربوط به الفاظي است که در جاهاي گوناگون قرآن به معاني مختلف به‌کار مي‌رود.

البته در تفسير دو واژه وجوه و نظاير اختلاف شده [1] که چندان به بحث ما مربوط نيست.

قديمي‌ترين کتاب موجود در اين فن از مقاتل بن سليمان بلخي (م 150) مي‌باشد که به نام الاشباه والنظائر في القرآن الکريم با تحقيق دکتر عبداللّه محمود شحاته به چاپ رسيده است. [2] .

در اين‌جا مجال توضيح کامل بحث وجوه نيست، تنها اشاره مي‌کنيم که بسياري از معاني گوناگوني که براي واژه‌ها ذکر شده، از دقت کافي برخوردار نيست، بلکه در واقع الفاظ در معاني جامعي به کار رفته‌اند که معاني مختلفي را در بر مي‌گيرد، در برخي موارد نيز خصوصيات معاني از قراين ديگري غير از لفظ مورد نظر استفاده مي‌شود، به عبارت ديگر استفاده معناي خاص از باب تعدّد دالّ و مدلول است.

مقايسه وجوهي که در تفسير نعماني براي الفاظ ذکر شده با کتاب مقاتل نشان مي‌دهد که تفسير نعماني کاملاً مستقل مي‌باشد؛ مثلاً نعماني براي خلق چهار وجه ذکر کرده است: خلق اختراع، خلق استحاله، خلق تقدير، خلق تغيير. [3] مقاتل بن سليمان هفت وجه براي خلق ذکر کرده [4] که تنها يکي از آن‌ها با کلام نعماني سازگار است. (وي يکي از معاني خلق را الخلق في الدنيا دانسته که با خلق اختراع هماهنگ است.)

نعماني درباره واژه وحي، هفت وجه آورده است: 1. وحي النبوه والرساله، 2. وحي الالهام، 3. وحي الاشاره‌، 4. وحي التقدير، 5. وحي الامر، 6. وحي الکذب، 7. وحي الخبر. [5] .

مقاتل براي اين واژه پنج معنا آورده است که سه معناي آن با معاني نعماني يکسان است (اول و دوم و پنجم) و دو معناي ديگر متفاوت است: کتاب و قول. [6] .

تنها در موارد واژه قضاء، تفسير نعماني و کتاب مقاتل، وجوه يکساني ارايه داده‌اند [7] که البته در تعابير اين دو تفاوت‌هايي ديده مي‌شود.

بنابراين، هيچ گونه ارتباط ويژه‌اي ميان تفسير نعماني و کتاب مقاتل در بحث وجوه قابل اثبات نيست.

کتابي که با تفسير نعماني ارتباط تنگاتنگي دارد، تفسير قمي است. تفسير قمي که براي بحث محکم و متشابه اهميت ويژه‌اي قايل است و بارها در ذيل آيات به محکم بودن آن‌ها اشاره مي‌کند [8] و چه بسا به تبيين وجوه مختلف يک واژه پرداخته است. وجوه ذکر شده در تفسير قمي، غالباً همان وجوه تفسير نعماني است؛ مثلاً در تفسير نعماني پنج وجه براي فتنه ذکر شده: اختبار [9] ، کفر، عذاب، محبت مال و ولد، مرض [10] که به جز وجه اخير، بقيه وجوه در مقدمه تفسير قمي براي اين واژه ذکر شده است. [11] در تفسير نعماني امت را بر پنج قسم دانسته [12] که همين پنج قسم به همراه سه قسم ديگر در تفسير قمي آمده است. [13] .

بي ترديد بين تفسير نعماني و تفسير قمي ارتباطي ويژه وجود داشته که به نظر مي‌آيد يکي از ديگري يا هر دو از منبع مشترک ديگري اخذ و اقتباس نموده‌اند.