تفسير نعماني
در جلد 93 بحار الانوار رساله مستقلي در «اصناف آيات القرآن و انواعها و تفسير بعض آياتها بروايه النعماني» به طور کامل نقل شده که اين رساله با نام المحکم و المتشابه در سال 1312 ه.ق. به صورت چاپ سنگي و با خط محمد تقي و اخيراً در بيروت انتشار يافته و مؤ‌لّف سيد مرتضي علم الهدي دانسته شده است، در اين رساله پس از ذکر مقدمه‌اي مشتمل بر خطبه کتاب و اهميت قرآن و هم دوشي قرآن و اهل بيت و لزوم برگرفتن دانش قرآن از اهل بيت و پيروي از ايشان مي‌گويد:
قال ابو عبدالله محمد بن ابراهيم بن جعفر [1] النعماني (ره) في کتابه في تفسير القرآن: حدّثنا احمد بن محمد بن سعيد ابن [2] عقده قال حدّثنا احمد بن يوسف بن يعقوب الجعفي عن اسماعيل بن مهران عن الحسن بن علي بن ابي حمزه عن ابيه عن اسماعيل بن جابر قال سمعت ابا عبدالله جعفر بن محمد الصادق (ع) يقول ان الله تبارک و تعالي بعث محمداً فختم به الانبياء...
در اينجا پس از ذکر مطالبي درباره شريعت نبوي و ستمي که پس از آن حضرت به اوصياء ايشان شده، روش ناصحيح تفسير قرآن و مراجعه به اين کتاب الهي بدون توجه به ظرايف و دقائق آن گوشزد شده، با اشاره به اقسام آيات قرآني و مطالب آن و لزوم آگاهي از آنها به عنوان مقدمه تفسير، علم آنها را منحصر در اهل بيت دانسته، مي‌افزايد:
و لقد سأ‌ل امير المؤ‌منين (ع) شيعته عن مثل هذا، فقال: ان الله تبارک و تعالي انزل القرآن علي سبعه اقسام...،
سپس حدود پنجاه قسم آيات و معارف قرآني شماره شده و پس از آن درباره آنها به تفصيل توضيح داده شده است.
درباره اين رساله نکاتي چند نيازمند بررسي و گفتگو است.
الف - نسبت رساله به سيد مرتضي؛
ب - نسبت رساله به نعماني؛
ج - بررسي رساله به عنوان متني حديثي از جهت سند و متن؛
د - گزارش رساله به عنوان متني تفسيري؛
ه - مقايسه رساله با مقدمه تفسير قمي؛
و - تفسير نعماني و رساله سعد بن عبدالله؛
پاورقي
[1] در نسخه چاپ سنگي، حفص آمده که مصحف است و کلمه جعفر به جاي آن صحيح است، چنانچه در بحار ج93، ص3 نقل کرده است.
[2] «الف» ابن راما افزوده‌ايم، پيشتر درباره علّت اين امر سخن گفتيم.