در رجال نجاشي، وفات شيخ کليني و نيز شيخ علي بن الحسين بن بابويه، به سال 329 دانسته شده، اين سال با نام سال «تناثر نجوم» معرفي شده است. [1] برخي از بزرگان گمان کرده اند که اين وصف، وصفي کنايي است که به جهت وفات بسياري از بزرگان علما (همچون کليني، ابن بابويه و علي بن محمد سمري) در اين سال، اين نام بر آن نهاده شده است؛ [2] ولي اين نام - چنانچه محقق تستري فرموده اند [3] - اشاره به پديده طبيعي است که در سال 323، در شب يورش قرامطه بر حاجيان رخ داده است. در اين شب، ستارگان با شدت بسيار در تمام شب فرو مي ريختند، [4] خارق العاده بودن اين حادثه، تا بدان حد بوده که اين سال، با اين حادثه شناخته مي شده است.

اين حادثه در سال 323 بوده و نه در سال 329 چنانچه نجاشي ذکر کرده است.

علت اشتباه نجاشي در اين جا چيست؟ در پاسخ به اين سؤال، نياز به توضيحي درباره سال ورود علي بن بابويه به بغداد است.

در رجال شيخ طوسي در ترجمه علي بن بابويه آمده است: «تلعکبري از وي روايت کرده، گويد: در سالي که ستارگان پياپي فرو ريختند، از وي [حديث ] شنيدم، وي در اين سال به بغداد درآمد» [5] .

در غيبت طوسي، از فرزند علي بن بابويه (ابوعبدالله حسين بن علي بن حسين بن موسي بن بابويه) نقل شده که مي گويد: اين ماجرا را، جماعتي از اهل شهر ما (قم) که در بغداد اقامت داشتند، براي من گزارش کردند. ايشان در سالي که قرامطه بر حاجيان تاختند - که سال فرو ريختن ستارگان بود - در بغداد بودند به گفته ايشان، پدرم به شيخ ابوالقاسم حسين بن روح (ره) نامه نگاشت و از وي براي رفتن به حج اجازه طلبيد. جواب نامه چنين صادر شد که: در اين سال [ به آهنگ حج ] بيرون نرو... . و اگر گريزي از آن نباشد، در آخرين کاروان باش؛ از اين رو، وي در آخرين کاروان بود. در نتيجه او خود به سلامت ماند؛ ولي کساني که در ديگر کاروان ها بودند، کشته شدند. (100)

اين عبارات، به روشني مي رساند که از اين «پديده نجومي عجيب»، براي روشن ساختن سال وقوع حوادث بهره مي جستند. بنابراين نمي توان گفت که اين حادثه، در دو سال نزديک به هم، يعني سال هاي 323 و 329 تکرار شده است. علاوه بر گفتار کتاب هاي تاريخي نزديک به عصر اين حادثه، نقل غيبت طوسي با توجه به وفات جناب حسين بن روح در سال 326، شاهد ديگري است که فرو ريختن ستارگان، در سال 329 رخ نداده است.

به نظر مي رسد که در رجال نجاشي، بين تاريخ ورود علي بن بابويه به بغداد (323) و تاريخ وفات او (329) خلطي رخ نموده و اين خلط به ترجمه کليني نيز سرايت کرده است. البته ممکن است سبب اين خلط، اشتباهي ديگر باشد که در جاي ديگري از رجال نجاشي ديده مي شود. پيش از نقل اين عبارت، تذکر اين مطلب مفيد است که در تاريخ وفات علي بن بابويه، دو قول نقل شده است: يکي 328 و ديگري 329. ممکن است خلط اين دو قول به هم، - به ضميمه اشتباهي که در ادامه، توضيح داده مي شود - سبب شده که سال «تناثر نجوم» سال 329 دانسته شده است.

در رجال نجاشي (262 / 684) به نقل از «کلوذاني» آمده است: «اجازه روايتي از علي بن حسين بن بابويه را در هنگامي که در سال 328 (ثمان وعشرين و ثلاثمائة) به بغداد گام نهاد، دريافت داشتم».

شايد لحن عبارت، اين معنا را برساند که ابن بابويه، تنها يک بار به بغداد آمده است. لذا در اين عبارت، ظاهراً کلمه «ثلاث» به «ثمان» تصحيف شده است.

بنابراين سال «تناثر نجوم»، سال 323 (و نه 329) بوده و علي بن بابويه در اين سال (و نه در سال 328) وارد بغداد شده است. شايد در زمان ورود وي به بغداد، هنوز نعماني به اين شهر نيامده بود و لذا از وي روايت نکرده است.