آسيب شناسي تربيتي مهدويّت، يکي از مصداق هاي بحث عام تري است که از آن، به عنوان آسيب شناسي در تربيت ديني ياد شده است. براي توضيح اين که مقصود از آسيب شناسي تربيتي مهدويّت چيست، نخست بايد به جنبه ي تربيتي مهدويّت اشاره کرد. اعتقاد به وجود و ظهور امام مهدي (عج)، از جمله ي اعتقادات اسلامي و شيعي است و هم چون ساير اجزاي اين اعتقادات، لوازم تربيتي معيني بر آن مترتب است. بر اين اساس، مهدويّت، تنها مسأله اي اعتقادي نيست، بلکه از بعد تربيتي نيز برخوردار است. هنگامي که ما مشخص مي کنيم بر اساس متون روايي، اعتقاد به وجود و ظهور مهدي (عج)، ضروري است، مجموعه اي دانشي را براي افراد فراهم نموده ايم. اما هنگامي که اين مجموعه ي دانشي، به همراه خود، تحولات هيجاني، عاطفي و عملي معيني را ايجاد مي کند که ضمن آن، افراد مي کوشند خود را براي ياوري امام مهدي (عج) مهيا سازند، چهره ي تربيتي مهدويّت آشکار مي گردد.

با توجه به جنبه ي تربيتي مهدويّت، اکنون مي توان مقصود از آسيب شناسي معطوف به آن را مشخص کرد. در اين جا، آسيب شناسي، حاکي از بازشناسي موارد سوءبرداشت يا سوءعملکرد در جريان تربيتي مهدويّت است. تا جايي که به ذات دين، مشتمل بر مهدويّت، مربوط است، نمي توان از آسيب و آسيب شناسي سخن به ميان آورد. اما هنگامي که جريان تربيت ديني، مشتمل بر بعد تربيتي مهدويّت، شکل مي گيرد، امکان ظهور آسيب و بنابراين آسيب شناسي فراهم مي گردد؛ زيرا در جريان تربيت ديني، دست آدمي گشوده مي شود و اکنون اوست که بايد با فهمي که از دين کسب مي کند، به عمل روي آورد و زمينه ي تحقق برداشت هاي خود را هموار کند. در طيّ اين مسير است که افق کوتاه ديد آدمي، بدفهمي ها را در دامن مي پرورد، چنان که دامنه ي محدود همّت او، بدکرداري ها را در پي مي آورد. از اين رو، آسيب شناسي تربيتي مهدويّت، تلاشي براي بازشناسي اين گونه لغزش هاي فکري و عملي در جريان تحقق بخشيدن به بعد تربيتي مهدويّت است.

اما چنان که اشاره شد، آسيب شناسي تربيتي مهدويّت، خود، موردي از بحث عام تر آسيب شناسي تربيت ديني و اسلامي است. به عبارت ديگر، همه ي انواع آسيب شناسي در تربيت ديني، در هر يک از موارد آن نيز صادق خواهد بود. به اين ترتيب، رابطه ي آسيب شناسي تربيت ديني با آسيب شناسي تربيتي مهدويّت، رابطه ي کلي و جزئي خواهد بود. يعني آن چه به طور کلي در مورد نخست صادق است، به نحو جزئي و مصداقي، در مورد دوم نيز صادق خواهد بود.

بر اين اساس، چارچوب آسيب شناسي تربيتي مهدويّت بايد بر حسب چارچوب کلي آسيب شناسي تربيت ديني و اسلامي صورت بندي شود. نگارنده، پيش تر در مقاله اي تحت عنوان «آسيب و سلامت در تربيت ديني»، چارچوبي کلي براي بحث پيشنهاد کرده است. [1] .

در نوشتار حاضر، با مبنا قرار دادن چارچوب مذکور، در مورد خاص مهدويّت به بحث از آسيب شناسي تربيتي خواهيم پرداخت. در چارچوب مبنايي، آسيب شناسي تربيت ديني، در هفت محور تنظيم شده است. در هر يک از اين محورها، دو سوي لغزش و آسيب و يک حدّ ميانه، به منزله ي شاخص سلامت مطرح گرديده است. در اين جا، فهرست محورهاي مذکور ذکر مي گردد و در متن مقاله، با اشاره اي کوتاه در توضيح هر يک، مستنداتي در خصوص بحث اصلي اين نوشتار يعني مهدويّت به دست داده خواهد شد.