اهل بيت پيامبر (عليهم السّلام) به شناخت و ايمان مردم به امام معصوم (عليه السّلام) در زمان غيبت او، توجّه شايان داشته اند و در آثار گران بهايشان، اين اهتمام، به خوبي، به چشم مي خورد.

در دعاها و زيارت نامه ها و روايات اهل بيت (عليهم السّلام) به بسياري از علل ضعف شناخت و ايمان به امام غايب نيز توجهي ويژه مي بينيم.

البته، بسيار روشن است که با توّجه به عللِ ضعفِ شناخت و ضعفِ ايمان، بايد در رفع اين مشکل بکوشيم، و خلاصه ي درمان اين مشکل، در بسياري از دعاها و زيارت نامه هاي مخصوص حضرت مهدي (عليه السّلام) در دوران غيبت کبري، مطرح شده است.

1- به عنوان نخستين گام، به دست آوردن شناخت صحيح از مسئله ي مهدوّيت و شخص امام مهدي (عليه السّلام) امري ضروري است. اين مهم، با دقّت کافي در دعاها و زيارت نامه ها، تأمين مي گردد؛ زيرا که، شناخت صحيح و لازم را در آن ها مي يابيم.

2- گام دوم به دست آوردن دلائل کافي و لازم، و اثبات کننده ي وجود امام معصوم و غايب است. هر چند اين دلائل را در کتب کلامي مي يابيم، امّا دعاها و زيارت نامه ها، از اين دلائل نيز برخوردارند، بلکه در برخي دعاها و زيارت نامه ها، صريحاً، و در برخي ديگر، با اشاره ي گويا، اين مبحث مطرح شده است. زيارت جامعه ي کبيره و زيارت وارث و دعاي عصر روز جمعه [1] ، به طور ويژه، به اين امر پرداخته است.

3- گام سوم شبهه زدايي است. بايد به همه ي شبهات تزلزل آفرين، توجّه شود و حل گردد. برخي از اين شبهات را کتاب هاي کلامي و حديثي و برخي نيز در دعاهاي ويژه امام زمان (عج)، مطرح و پاسخ داده شده است.

4- گام چهارم، زدودن مشکل يأس و نااُميدي است. اين مشکل، با شناخت و تبيين قوانين اساسي حاکم بر تحوّلات اجتماعي (منطقه اي و جهاني)

و فهم روند تحوّلات فرهنگي و اجتماعي قابل رفع است.

شناخت اين قوانين، راه هاي گوناگون دارد. از جمله ي اين راه ها، بهره برداري صحيح از تاريخ است. شناخت صحيح از تاريخ، راه را براي شناخت مسير و قوانين حاکم بر تحولاّت اجتماعي، هموار مي کند. قرآن کريم، بيش ترين توجّه را به اين راه معطوف داشته است. [2] .

در برخي از دعاهاي ويژه ي امام زمان (عليه السّلام) يقين به قيام حضرت مهدي (عليه السّلام) را همانند يقين به قيام حضرت رسول خدا (صلّي اللّهُ عليه وآله وسلّم) [3] قرار داده است. و در حقيقت، ما را از گذشته ي يقين آور به آينده ي نيازمند يقين، توجّه مي دهد. بنابراين يقين لازم را نيز مي توانيم از راه مطالعه و تحقيق در تاريخ به دست آوريم و براي ديگران تبيين کنيم. و با استفاده از تاريخ بيشترين زمينه هاي لازم براي تحقق يقين فراهم مي گردد.

5- گام پنجم، توجّه به افق هاي بسيار دور، در عين توجّه به افق هاي بسيار نزديک و بالفعل است، دورنگر بودن، همزمان با غافل نبودن از واقعيّت هاي موجود بسيار لازم است؛ بنابراين، مشکل زمان را بايد براي خود حل کنيم و مراقب باشيم که توجه به آينده ي بسيار دور عامل يأس و سستي و در نتيجه مانع برنامه ريزي دراز مدت و پايدار نگردد.

قرآن کريم، مي فرمايد: «إنهم يرونه بعيداً ونراه قريباً» [4] ؛ برخي از مردم، قيامت يا قيام مهدي (عليه السّلام) را بسيار دور مي بينند، در حالي که ما آن را بسيار نزديک مي بينيم.

6- پس از رفع شبهات و زدودن شک ها و ترديدهاي مطرح شده در مورد دلائل قطعي که ثابت کننده ي وجود و حضور امام در پشت پرده ي غيبت است، لازم است ارتباط معنوي ما با امام ناظر و غايب (عليه السّلام) - که مهم ترين عامل رشد معرفت و ايمان به او به شمار مي رود - تقويت گردد.

تقويت ارتباط معنوي با امام غايب، با وسائلي چند تحقق پذير مي باشد:

الف) دعاهاي روزانه و هفتگي و در مناسبت هاي گوناگون؛

ب) زيارت هاي روزانه و هفتگي و در مناسبت هاي مختلف [5] .

ج) انتظار صحيح و سازنده و مبارزه با انتظار منفي که خود از عوامل سستي زا و يأس آور است؛

د) توجّه به مسئله ي عَرضه ي اَعمال مردم بر امامِ زمانِ خود، و لازمه ي آن احساسِ نظارت هميشگي امام (عليه السّلام) بر اعمال مان [6] .

ه) توجّه به ويژگي شب قدر و نحوه ي ارتباط معنوي و شايسته با امام زمان (عليه السّلام) در اين شب مهم [7] در هر سال؛

و) ارتباط مالي و عاطفي با امام (عليه السّلام)، (توجّه به وجوب خمس بر مردم که از آنِ امام مي باشد)، و استحباب پرداخت صدقه يا نذر براي سلامتي امام زمان (عليه السّلام)؛ که مستلزم يک ارتباط واقعي و معنوي با امام است.

ز) ارتباط پيوسته اعتقادي و تشکيلاتي و عاطفي با نايبان عام امام زمان (عليه السّلام) [8] .

ح) ارتباط سياسي و اجتماعي و عاطفي سالانه با امام زمان خود (عليه السّلام) در عرصه ي حج و در روزهاي ويژه ي حج؛ زيرا، همه ساله، امام (عليه السّلام) در موسم حج حاضر مي گردد و به حجّاج آن سال توجّهي ويژه مي کند.

ط) توسّل به امام زمان خود و توجه ويژه به او در تنگناها و مشکلات فردي و اجتماعي و درخواست شفاعت وقت خاصي ندارد و براي هميشه ممکن و تحقق پذير است.

ي) تبليغ و ترويج نام و ياد امام مهدي (عليه السّلام) در ميان افراد خانواده و افراد محله و ميان همنشينان و دوستان و در ميان ساير افراد جامعه [9] آثار رواني مثبتي در جهت تحکيم ارتباط حقيقي با امام زمان (عج) مي باشد؛

ک) توجّه يافتن و توجّه دادن به ضرورت وجود و حضور امام معصوم در تمام عرصه هاي اجتماعي؛

عموماً، آموزه هاي زيارت نامه ها و دعاهاي رسيده از معصومين (عليهم السّلام) در باره ي حضرت مهدي (عليه السّلام) بسيار زيبا و گويا، و نشان دهنده ي نوع درمان مناسب و راه حل هاي دقيق براي رفع مشکلات زمان غيبت است.

استفاده از عنصر تبيين مسئوليّت هاي امام (عليه السّلام) در دوران غيبت، مي تواند در اشکال زدائي نسبت فوائد و آثار وجودي امام غايب مؤثر باشد. که تبيين آن، اشکالِ لغويتِ وجود امام غايب، مرتفع مي گردد. و يکي از سببهاي سُستي ايمان و ضعف ارتباط مرتفع مي گردد.

استفاده از عنصرِ تبيينِ مجموعه وظايف پيروان امام مهدي (عليه السّلام) و منتظران واقعي او نيز نشان دهنده ي توجّه به اشکال بر فايده ي انتظار امام غايب است. رفع اين اشکال، ضروري، بلکه يک نوع مبارزه با انتظار منفي است.

در ضمن، راهي براي معالجه و درمان مشکل سوء استفاده ي دشمنان از غيبت امام معصوم (عليه السّلام) است. و انتظار منفي يکي از زمينه هاي ايجاد بحران هاي فکري و سياسي و اجتماعي و اخلاقي در جامعه اسلامي است.

استفاده از عنصرِ خطاب و سخن گفتن مستقيم با امام غايب (عليه السّلام) - که در زيارت نامه ها و دعاها، به چشم مي خورد نشان دهنده ي اهميّت توجّه مؤمنان و منتظران به ضرورت داشتن احساس واقعي نسبت به حضور امام معصوم در تمام صحنه هاي زندگي آنان است.

استفاده از عنصرِ تکرار بيان وظايف به منتظران و ياران امام زمان (عليه السّلام) نشان دهنده ي ضرورت تربيت آنان همراه با تذّکر و يادآوري هاي پيوسته نسبت به ضرورت آمادگي بالفعل براي ياري رساندن به امام، و ايجاد آمادگي واقعي و لازم در خود و ديگران براي ظهور امام (عليه السّلام) و ضرورتِ آمادگي براي فرمان برداري از او مي باشد.

تقريباً همه ي آسيب هاي دوران غيبت - که دوران انتظار فرج است - در دعاها و زيارت نامه هاي موجود، به طور چشم گيري تذکّر داده شده، و راه حل هاي آن ها نيز در بيشتر دعاها مطرح گشته است. [10] .

در اين دعاها و زيارت نامه ها، برنامه هاي آينده ي امام نيز به گونه اي بسيار گويا و روشن، مطرح شده است و چشم انداز حرکت آينده ي امام (عليه السّلام) [11] را نيز به پيروان او گوشزد مي کند تا به سمت آن اهداف بلند حرکت کنند و خود را به او و اهداف او، هر چه سريع تر، نزديک کنند.

در برنامه هاي ويژه ي منتظران - که يک برنامه ي کامل براي ايجاد آمادگي، و در حقيقت، نشانه ي يک آماده باش کامل و تمام عيار است - مقدّمات ظهوري که در اختيار منتظران و دل باختگان و شيفتگان ظهور حضرت است برنامه ريزي شده است، و اين خود نقشي فعّال و عملي در زمينه سازي واقعي را ايفا مي کند.

بنابر اين، بسياري از چشم اندازها و مشکلات مطرح در عصر غيبت و راه حل هاي اين مشکلات، در خصوص دوران غيبت کبري در دعاها و زيارت نامه ها و صلوات ويژه ي حضرت مهدي (عليه السّلام) به گونه هاي مختلف، با اجمال و تفصيل، و گاهي با تکرار و تأکيد فراوان، به چشم مي خورد. و اين، مطلب نشان مي دهد که همه ي امامان معصوم (عليه السّلام) در دوران حضورشان، به مسئله ي غيبت و مشکلات آن، توجّهي کامل داشته اند. خود حضرت صاحب الامر (عليه السّلام) در دعاهاي گوناگوني که به پيروان خود تعليم نموده است، در صدد علاج بسياري از اين مشکلات و چالش ها بوده است.

پس مهم ترين عنصر در تقويت ارتباط معنوي با امام غايب (عليه السّلام) همين دعاهاي روزانه و هفتگي ويژه ي امام زمان (عليه السّلام) است که يک برنامه ي حساب شده و منظّم را در پيش روي منتظران قرار مي دهد و ترسيم مي کند تا طبق اين الگو، زندگي خود را تنظيم کنند و به سوي روزهاي ظهور، يک حرکت جدّي و حساب شده و با شتاب، داشته باشند. [12] .

در اين دعاها، همين بس است که عنصر اميد در وجود انسان زنده مي شود. توجّه به عنصر ايمان و عنصر يقين که اوج اعتقاد مطلوب است، در اين دعاها، بسيار چشمگير است. به همين خاطر، عوامل سلب يقين را گوشزد، و راه حل هاي گوناگوني براي اين آسيب بيان شده است.

البته، جا دارد که خوانندگان اين نوشتار، براي يک بار هم که شده، در اين زمينه، به دعاهاي ويژه امام زمان (عليه السّلام) در عصر جمعه مراجعه کنند تا ببينند امامِ غايب، براي حل مشکل ها و چالش هاي دوران غيبت خود، چه راه حل هايي مطرح کرده است.

بنابر اين، با رفع هر گونه ابهام براي منتظران و يا ردّ اشکالات احتمالي و رفع مشکلات قطعي، آسيب هاي دوران غيبت امام مهدي (عليه السّلام) شناسانده و زدوده مي شود، و راه جلوگيري از ضررهاي احتمالي نيز بيان مي گردد.

البته، برخي آسيب هاي مطرح شده، حتّي در عصر حضور امام معصوم نيز مشاهده مي شود. تاريخ ما، اين آسيب ها را به طور فراوان نشان مي دهد. تعداد و نوع آن ها، بستگي به درجه ي رشد فرهنگي جامعه و افراد با ايمان دارد.

در دوران غيبت، زمينه براي آزمايش برتر فراهم مي گردد و با خالص شدن نيروهاي تحت امر امام (عليه السّلام) معجزات الهي، زمينه ي ظهور خواهد داشت.

تاريخ اسلامي ما، نشان داده است که بيش ترين آسيب ها و ضربه ها زماني است که نيروهاي ناخالص از نيروهاي خالص جدا نشده اند و دوستان از

دشمنان، تمييز داده نشده باشند، و در حقيقت، دشمنان واقعي، در لباس دوستانِ نزديک در آمده باشند.

بنابر اين، بالا رفتن سطح آگاهي و بالا بودن ذخيره ي تجربياتِ سخت در دوران غيبت، دو اصلِ اجتناب ناپذير براي رسيدن نيروهاي تحت امر حضرت (عليه السّلام) به وضع مطلوب است.