دومين بخش را با تعيين اهداف تاريخ نگاري قرآن کريم؛ شروع مي کنيم زيرا قرآن کريم، راهنما و هدايت گر ما در تمام مراحل و ابعاد زندگي بايد باشد.

براي رسيدن يک پژوهش گر به مجموعه ي اهدافي که قرآن کريم براي تاريخ نگاري خود درنظر گرفته است، لازم است، دقتي ويژه در آيات تاريخي قرآن بنمايد.

در حالي که حوادث و جريانات تاريخي که همراه با تحليل و نتيجه گيري مي باشد، در حدود ثلث مساحت آيات قرآن را فرا گرفته است، بسيار بجا است که به چند مجموعه از آيات قرآن در اين زمينه مراجعه نماييم.

مجموعه ي اول:

آياتي که مخاطبان قرآن به ويژه مخاطبان قصص قرآني را ذکر نموده و طبقات گوناگوني را اشاره کرده است.

اين مخاطبان عبارتند از: عموم مردم، جهانيان، پرسشگران، شنوندگان، دانايان و کساني که مي خواهند بدانند، يا کساني که مي خواهند ايمان بياورند، سپاسگزار باشند، يا بفهمند، يا تعقّل کنند، يا يادآوري شوند، يا به يقين برسند، يا به يقين رسيده باشند، يا در حال برگشت به خدا باشند، يا با فراست و زيرک باشند، يا دانا و بينا باشند.

مجموعه ي دوم:

آياتي که مردم را به نظر و مطالعه و دقت در حال گذشتگان يا سير در زمين يا عبرت گرفتن از سرگذشت ديگران دعوت مي نمايد، که نشان دهنده ي جهت گيري قرآن به سمت تفکر و تحقيق و نتيجه گيري مي باشد.

مجموعه ي سوم:

آياتي که حوادث تاريخي را آيه خوانده باشد. آيه، نشانه است و آيه هاي تاريخي گويا مطالبي است که چون آينه، حقايق را به خوبي نشان مي دهد يا کُد مي دهد و انسان را به صاحب نشانه مي رساند.

مجموعه ي چهارم:

آياتي که به طور صريح و روشن، اهداف تاريخ نگاري و بيان قصص انبياء و امت ها را ذکر کرده باشد. مانند: آيه ي 120 سوره ي هود و آيه ي 111 سوره ي يوسف که در بيان حق دادن و موعظه و يادآوري و تقويت قلب (تثبيت فؤاد) و عبرت گرفتن خلاصه مي شوند.

بدين سان مي توانيم مجموعه ي اهدافي را که براي تاريخ نگاري در قرآن کريم آمده است، در شش امر خلاصه مي کنيم:

1 - فراهم نمودن زمينه ي تفکر و ايجاد انگيزه براي پرسش و تحقيق که انسان را به گونه اي بهتر و سريع تر به حقيقت مي رساند و عطش و نياز انسان حقيقت جو را با رساندن او به حقايق تأمين مي نمايد.

2 - تاريخ نمايان گر تجربيات بسيار با ارزش گذشتگان است که در اختيار آيندگان قرار مي گيرد و خردمندان و افراد بينا و تيزبين و عاقبت انديش و فهيم از ?اين تجربيات توشه برمي دارند و تحولات آينده ي خود و جهان بشريت را مي بينند و مي سازند، و بر آن چه مي سازند آگاهي دارند، و با تحقيق و تفکّر هم به يقين مي رسند و هم سپاسگزار مي شوند و راه صحيح و مسير مطلوب براي بازگشت به حق را پيدا مي کنند و طي مي نمايند.

3 - با تذکر و يادآوري حوادث تاريخي، حجاب غفلت و فراموشي دريده مي شود و انسان، موجودي هشيار و بيدار مي گردد، و به گونه اي مطلوب به سوي اهدافِ تعيين شده براي او حرکت مي کند و با اين بيداري از خاک ريزهاي دشمن به خوبي عبور مي کند و تمام موانع سر راه خود را برمي دارد، و اجازه نمي دهد که کسي او را فريب دهد، يا تجربيات گران بهاي ديگران را به قيمتي گران تر تکرار کند.

4 - و در نهايت، آرامش و اطمينان خاطر و قوت قلب پيدا مي کند و با صبر و مقاومت و پايداري و اميدواري به سرنوشت روشن خود، مسير صحيح زندگي را طي مي کند و از هيچ دشمني و خطري در هراس نخواهد بود.

5 - آيات الهي در تاريخ هم چون آيات الهي در طبيعت، هميشه پرفروغ بوده و انسان را با دلايل متقن به علم نامحدود و قدرت لايزال الهي آشنا نموده و او را به خداي خود ربط مي دهد، تا وجود کوچک خود را در پرتو اين وجود لايزال و نامحدود ببيند و هيچ گاه خود را بي نياز و مستقل و افسار گسيخته نبيند.

6 - مسير حق، مسيري روشن و پويا و تکامل بخش است که انسان هاي مؤمن، خود را به اهداف نهايي شان نزديک مي بينند و هيچ گاه يأس و نااميدي، آنان را از پا در نمي آورد. بلکه براي خود وجودي مستمر و ريشه دار در عمق تاريخ احساس مي کنند و با برنامه اي حساب شده و دقيق مي توانند آينده ي روشني براي خود ترسيم نمايند و رسيدن خود را به آن اهداف تضمين کنند.

نتيجه

بنابراين، بحث هاي تاريخي بايد بحث هايي تحليلي و مفيد باشند، تا تمام اهداف ياد شده تأمين گردد. صرف اطلاع از حوادث تاريخ، يا صرف رسيدن به يک تحليل، به تنهايي براي انسان مفيد فايده نخواهد بود يا لااقل، فايده اي اندک خواهد داشت.

البته قرآن کريم در تاريخ نگاري خود به قلمروهاي گوناگون و مقاطع مختلف حيات بشر پرداخته و براي خود، روشي ويژه و منحصر به فرد انتخاب کرده است، و انسان را از گم شدن در مسيرهاي انحرافي و پر پيچ و خم مباحث علمي تاريخي و غير تاريخي برحذر نموده، و روش صحيح سلوک راه را در تاريخ نگاري بيان کرده است.

در بحث هاي ويژه ي تاريخ دوران غيبت کبري نيز نبايد از اين اهداف و روش قرآني فاصله بگيريم و تاريخ اين دوران را براي محض اطلاع فرا نگيريم، بلکه براي رسيدن به مقاصدي مهم و هدف هايي بزرگ، به آشنايي با حوادث تاريخي اين دوران و تحليل صحيح اين رويدادهاي تاريخي بپردازيم.