«عَنِ النَزّالِ بْنِ سَبْرَةَ قالَ: خَطَبَنا أَميرُالْمُؤمِنينَ عَليُّ بْنُ أَبي طالِبٍ - عَلَيْهِ السَّلام -، فَحَمِدَ اللّهَ - عَزَّ وَ جَلّ - وَ أَثْني عَلَيْهِ وَ صَلَّي عَلي مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، ثُمَّ قال:

سَلُوني أَيُّهَا النَّاسِ! قَبْلَ أَن تَفْقِدُوني - ثَلاثًا - فَقامَ إِلَيْهِ صَعْصَعَةُ بْنُ صَوْحانَ فَقالَ: يا أَميرَالْمؤْمِنين! مَتي يَخْرُجُ الدَّجّالُ؟

فَقالَ لَهُ عَليٌّ - عَلَيْهِ السَّلامُ -: اقْعُدْ فَقَدْ سَمِعَ اللّهُ کَلامَکَ وَ عَلِمَ ما أَرَدْتَ؛ وَاللّهِ مَا الْمَسْؤُولُ عَنْهُ بِأَعْلَمَ مِنَ السّائِلِ، وَ لکِنْ لِذلِکَ عَلاماتٌ وَ هَيَئاتٌ [1] يَتْبَعُ بَعْضُها بَعْضًا کَحَذْوِ النَّعْلِ بِالنَّعْلِ وَ إِنْ شِئْتَ أَنْبَأْتُکَ بِها.

قالَ: نَعَم، يا أَميرَالْمُؤْمِنين!

فقالَ - عَلَيْهِ السَّلامُ -: احْفَظْ، فَإِنَّ عَلامَةَ ذلِکَ: إِذا أَماتَ النّاسُ الصَّلاةَ، وَ



[ صفحه 310]



أَضاعُوا الْأَمانَةَ، وَ اسْتَحَلُّوا الکِذْبَ، وَ أَکَلُوا الرِّبا، وَ أَخَذُوا الرُّشا، وَ شَيَّدُوا الْبُنْيانَ، وَ باعُوا الدّينَ بِالدُّنْيا، وَ اسْتَعْمَلُوا السُّفَهاءَ، وَ شاوَرُوا النِّساءَ، وَ قَطَعُوا الْأَرحامَ، وَ اتَّبَعُوا الْأَهْواءَ، وَ اسْتَخَفُّوا بِالدِّماءِ، وَ کانَ الْحِلْمُ ضَعْفًا، وَ الظُّلْمُ فَخْرًا، وَ کانَتِ الْأُمَراءُ فَجَرَةً، وَ الْوُزَراءُ ظَلَمَةً، وَ الْعُرَفاءُ خَوَنَةً [2] ، وَ الْقُرّاءُ فَسَقَةً، وَ ظَهَرَتْ شَهادةُ الزُّورِ [3] ، وَ اسْتَعْلَنَ الْفُجُورُ، وَ قَوْلُ الْبُهتانِ، وَ الإِثْمُ وَ الطُّغْيانُ، وَ حُلِّيَتِ الْمَصاحِفُ، وَ زُخْرِفَتِ الْمَساجِدُ، و طُوِّلَتِ الْمَناراتُ، و أُکْرِمَتِ الْأَشْرارُ، وَ ازْدَحَمَتِ الصُّفُوفُ، وَاخْتُلِفَتِ الْقُلُوبُ، وَ نُقِضَتِ الْعُهُودُ، وَ اقْتَرَبَ الْمَوْعُودُ، وَ شارَکَ النِّساءُ أَزْواجَهُنَّ فِي التِّجارَةِ حِرْصًا عَلَي الدُّنيا، وَ عَلَتْ أَصْواتُ الْفُسّاقِ وَاسْتُمِعَ مِنْهُمْ، وَ کانَ زَعيمُ الْقَوْمِ أَرْذَلَهُمْ، وَاتُّقِيَ الفاجِرُ مَخافَةَ شَرِّهِ، وَ صُدِّقَ الکاذِبُ، وَائْتُمِنَ الخائِنُ، وَ اتُّخِذَتِ القِيانُ وَ الْمَعازِفُ [4] ، وَلَعَنَ آخِرُ هذِهِ الْأُمَّةِ أَوَّلَها، وَ رَکِبَ ذَواتُ الْفُرْوجِ السُّروجَ، وَ تَشَبَّهَ النِّساءُ بِالرِّجالِ، وَ الرِّجالُ بِالنِّساءِ، وَ شَهِدَ الشّاهِدُ مِنْ غَيْرِ أَنْ يُسْتَشْهَدَ، وَ شَهِدَ الاخَرُ قَضاءً لِذِمامٍ بِغَيْرِ حَقٍّ عَرَفَهُ، وَ تَفَقَّهَ لِغَيْرِ الدِّينِ، وَ آثَرُوا عَمَلَ الدُّنيا عَلَي الْاخِرَةِ، وَ لَبِسُوا جُلُودَ الضَّأْنِ عَلي قُلُوبِ الذِّئابِ، وَ قُلُوبُهُمْ أَنْتَنُ مِنَ الْجِيَفِ وَ أَمَرُّ مِنَ الصَّبِرِ. فَعِنْدَ ذلِکَ الْوَحا الْوَحا! [5] ثُمَّ الْعَجَلُ الْعَجَلُ! خَيْرُ الْمَساکِنِ يَوْمَئِذٍ بَيْتُ الْمَقْدِسِ، وَ لَيَأْتِيَنَّ عَلَي النّاسِ زَمانٌ يَتَمَنَّي أَحَدُهُمْ [6] أَنَّهُ مِنْ سُکّانِهِ.

فَقامَ إِلَيْهِ الْأَصْبَغُ بْنَ نُباتَةَ فَقالَ: يا أَميرَالْمُؤمِنينَ! مَن الدَّجَّالُ؟

فَقالَ: أَلا إِنَّ الدَّجّالَ صائدُ بْنُ الصَّيْدِ [7] ، فَالشَّقيُّ مَنْ صَدَّقَهُ، وَالسَّعِيدُ مَنْ کَذَّبَهُ،



[ صفحه 311]



يَخْرُجُ مِنْ بَلْدَةٍ يُقالُ لَها اصْفَهانُ، مِنْ قَرْيَةٍ تُعْرَفُ بِاليَهُودِيَّةِ، عَيْنُهُ الْيُمْني مَمْسُوحَةٌ، وَ الْعَيْنُ الْأُخْري في جَبْهَتِهِ تُضي ءُ کَأَنَّها کَوْکَبُ الصُّبْحِ، فيها عَلَقَةٌ کَأَنَّها مَمْزُوجَةٌ بِالدَّمِ، بَيْنَ عَيْنَيْهِ مَکْتُوبٌ: «کافر»، يَقْرَؤُهُ کُلُّ کاتِبٍ وَ أُمِّيٍّ، يَخُوضُ الْبِحارَ وَ تَسيرُ مَعَهُ الشَّمْسُ، بَيْنَ يَدَيْهِ جَبَلٌ مِنْ دُخانٍ، وَ خَلْفَهُ جَبَلٌ أَبْيضُ يَرَي النّاسُ أَنَّهُ طَعامٌ، يَخْرُجُ حِينَ يَخْرُجُ في قَحْطٍ شَديدٍ تَحْتَهُ حِمارٌ أَقْمَرُ، خُطْوَةُ حِمارِهِ ميلٌ، تُطْوَي لَهُ الْأَرضُ مَنْهَلًا مَنْهَلًا، لايَمُرُّ بِماءٍ إِلّا غارَ إِلي يَوْمِ الْقِيامَةِ، يُنادِي بِأَعْلي صَوْتِهِ يَسْمَعُ ما بَيْنَ الْخافِقَيْنِ مِنَ الْجِنِّ و الْإِنْسِ وَ الشَّياطِينَ، يَقُولُ: «إِليَّ أَوْلِيائي، أَنَا الَّذِي خَلَقَ فَسَوّي وَ قَدَّرَ فَهَدي، أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلي». وَ کَذَبَ عَدُوُّ اللّهِ، إِنَّهُ أَعْوَرُ يَطْعَمُ الطَّعامَ، وَ يَمْشِي فِي الْأَسْواقِ، وَ إِنَّ رَبَّکُمْ - عَزَّ وَ جَلّ - لَيْسَ بِأَعْوَرَ، وَلا يَطْعَمُ وَ لا يَمْشِي و لايَزُولُ. تَعالَي اللّهُ عَنْ ذلِکَ عُلُوًّا کَبِيرًا.

أَلاوَ إِنَّ أَکْثَرَ أَتْباعِهِ يَوْمَئِذٍ أَوْلادُ الزِّنا، وَ أَصْحابُ الطَّيالِسَةِ الْخُضْرِ، يَقْتُلُهُ اللّهُ - عَزَّ وَ جَلّ - بِالشّام عَلي عَقَبَةٍ تُعْرَفُ بِعَقَبَةِ أَفيق لِثَلاثِ ساعاتٍ مَضَتْ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ عَلي يَدِ مَنْ يُصَلِّي الْمَسيحُ عيسي بن مَرْيَمَ - عَلَيْهِمَا السَّلام - خَلْفَهُ، أَلا إِنَّ بَعْدَ ذلِکَ الطّامَّةَ الْکُبْري.

قُلْنا: وَ ما ذلِکَ؟ يا أَميرَالْمُؤْمِنينَ!

قالَ: خُروجُ دابَّةٍ [مِنَ] الْأَرْضِ مِنْ عِنْدِ الصَّفا، مَعَها خاتَمُ سُلَيْمانَ بْنِ داوُدَ، وَ عَصي مُوسي - عَلَيْهِمُ السَّلام -، يَضَعُ الْخاتَمَ عَلي وَجْهِ کُلِّ مُؤْمِنٍ فَيَنْطَبِعُ فيه: هذا مُؤْمِنٌ حَقًّا، وَ يَضَعُهُ عَلي وَجْهِ کُلِّ کافِرٍ فَيَنْکَتِبُ: هذا کافِرٌ حَقًّا، حَتَّي أَنَّ الْمُؤْمِنَ



[ صفحه 312]



لَيُنادِي: الْوَيْلُ لَکَ يا کافِرُ، وَ إِنَّ الْکافِرَ يُنادِي: طُوبي لَکَ يا مُؤْمِنُ! وَدِدْتُ أَنِّي الْيَوْمَ کُنْتُ مِثْلَکَ فَأَفُوز فَوْزًا عَظِيمًا.

ثُمَّ تَرْفَعُ الدّابَّةُ رَأْسَها فَيَراها مَنْ بَيْنَ الْخافِقَيْنِ بِإِذْنِ اللّهِ - جَلَّ جَلالُه - وَ ذلِکَ بَعْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ مِن مَغْرِبِها، فَعِنْدَ ذلِکَ تُرْفَعُ التَّوْبَةُ، فَلا تَوْبَةٌ تُقْبَلُ وَ لَا عَمَلٌ يُرْفَعُ وَ «لا يَنْفَعُ نَفْسًا إِيمانُها لَمْ تَکُنْ امَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ في إِيمانِها خَيْرًا». [8] .

ثُمَّ قالَ - عليه السّلام -: لاتَسْأَ لُوني عَمّا يَکُونُ بَعْدَ هذا فَإِنَّهُ عَهْدٌ عَهِدَهُ إِلَيَّ حَبِيبي، رَسولُ اللّه - صَلَّي اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه -، أَن لا أُخْبِرَ بِهِ غَيْرَ عِتْرَتي.

قالَ النَّزّالُ بْنُ سَبْرَةَ: فَقُلْتُ لِصَعْصَعَةَ بْنِ صَوْحانَ: يا صَعْصَعَةُ! ما عَني أَميرُالْمُؤْمِنينَ - عَلَيْهِ السَّلام - بِهذا؟

فَقالَ صَعْصَعَةُ: يَا ابْنَ سَبْرَةَ! إِنَّ الَّذِي يُصَلِّي خَلْفَهُ عِيسَي بْنُ مَرْيَمَ - عَلَيْهِ السَّلام -، هُوَ الثّاني عَشَرَ مِنَ الْعِتْرَةِ، التّاسِعُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَليٍّ - عَلَيْهِمَاالسَّلام -، وَ هُوَ الشَّمْسُ الطّالِعَةُ مِن مَغْرِبِها يَظْهَرُ عِنْدَ الرُّکْنِ وَ الْمَقامِ فَيُطَهِّرُ الْأَرْضَ وَ يَضَعُ ميزانَ الْعَدْلِ فَلايَظْلِمُ أَحَدٌ أَحَدًا.

فَأَخْبَرَ أَميرُالْمُؤْمِنينَ - عَلَيْهِ السَّلام - أَنَّ حَبِيبَهُ رَسُولَ اللّهِ - صَلَّي اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه - عَهِدَ إِلَيْهِ أَنْ لا يُخْبِرَ بِما يَکُونُ بَعْدَ ذلِکَ غَيْرَ عِتْرَتِهِ الْأَئِمَّةِ - صَلَواتُ اللّهِ عَلَيْهِم أَجْمَعين.» [9] .

(يعني:

از نَزّال بن سَبْرَه [10] منقول است که گفت: أميرِ مؤمنان، عليّ بن أبي طالب - عَلَيْهِ السَّلام -، برايِ ما سخن رانْد؛ خدايْ - عَزَّ و جَلّ - را سپاس و ستايش و ثنا



[ صفحه 313]



گفت و بر محمّد و خاندانِ وي درود فرستاد. آنگاه فرمود:

اي مردمان پيش از آنکه مرا از دست بدهيد از من بپرسيد (سه بار اين سخن را فرمود).

صَعْصَعَة بن صَوْحان [11] روي به آن حضرت برخاست و گفت: اي أميرِمؤمنان! دَجّال کِيْ خُروج مي کُنَد؟

علي - عليه السّلام - او را گفت: بنشين که خداوند سخنت را شُنود و آنچه را خواستي بدانست؛ و به خدا قَسَم آنکه از او پرسيده شده [در اين باب] از پُرسنده داناتر نيست، ولي اين أمر را نشانه ها و حالاتي است که چون گامهايِ پياپي از پسِ يکديگر آيند و اگر بخواهي تو را از آنها مي آگاهانم.

گفت: آري، اي أميرِمؤمِنان!

پس آن حضرت - عَلَيْهِ السَّلام - فرمود: به ياد بسپار که نشانه اش، هنگامي است که مردمان نماز را بميرانند، و أمانت را تباه کنند، و دروغ را حلال شمارند، و ربا بخورند، و رشوت بستانند، و ساختمان را [تجمّل آميز] برافرازَند، و دين را به دنيا بفروشند، و سفيهان را کارگُزاري دهَنْد، و با زنان راي زَنَند [12] ، و خويشي ها را بُگْسَلَنْد، و از هواها پيروي کنند، و خون ريختن را سَهل شمارَند، و بُردباري سستي باشد و ستم افتخار، و أميران فاجِر باشند و وزيران ظالم، و مُباشران [13] خائن، و قاريان [14] فاسق، و گواهيِ دروغ پيدا شود، و فُجور و بُهتانْ گوئي [15] و گناه و سرکشي هويدا گردد و مُصْحَفْها را بيارايَنْد، و مساجد را زينت کُنَند، و مَناره ها را بلند سازَنْد، و أشرار را گرامي دارَنْد، و صفوف مُزْدَحِم شود و دلها پراکنده و مخالف، و عهدها را بشکنند، و آنچه وعده داده شده نزديک گردد، و زنان از سرِ آزمندي به دنيا در بازارگاني با همسرانشان هَنباز شوند، و آوايِ فاسقان بلند شود و سخنشان را گوش فرا دهند، و سَرکَرده مردمان فرومايه ترينشان باشد، و از بيمِ شرِّ فاجر از او



[ صفحه 314]



بپرهيزند، و دروغگو را تصديق کُنَند، و خائن را أَمين شمُرَنْد، و زنانِ رامشگر و ساز فراهم آرَند و به کار دارَند، و واپسينِ اين أُمَّت نخستينِ آن را نفرين کُنَد، و مادينگانِ عورتْ دار بر زينها نشينند، و زنان خود را چون مردان سازَند و مردان خود را چون زنان سازَند، و گواه بي آنکه از وي گواهي خواهند گواهي دهد، و ديگري برايِ گُزاردِ ذِمّه اي گواهي دهد بي آنکه حقيقت را بشناسد و به انگيزه غير ديني دانشِ دين بياموزَد، [16] و کارِ دنيا را بر آخرت ترجيح دهند، و پوستِ ميش را بر دلِ گرگ بپوشند، و دلهاشان از لاشه هايِ مردار گَنْده تر و از صَبر [17] تلخ تر باشد. در آن هنگام زود باشيد، زود باشيد؛ وانگاه شتاب کنيد، شتاب کنيد. در آن روز بهترينِ سکونتگاهها بيت المقدّس است و مردمان را زماني فراز آيد که هر يک بآرزو خواهند که از باشندگانِ آن باشند.

پس أَصبَغ بن نُباته [18] رويْ به أميرِمؤمنان - عليه السّلام - برخاسته گفت: اي أميرِمؤمنان! دَجّال کيست؟

فرمود: بدانيد که دَجّال صائد پسرِ صيد [19] است؛ پس نِگونْ بَخْت کسي است که او را تصديق کُنَد و نِکوبَخْت کسي که تکذيبش نمايد. از شهري بيرون آيد که «اصفهان»اش خوانند. از قريه اي که به نامِ «يهوديّه» شناخته مي شود. چشمِ راستش زدائيده شده و چشمِ ديگرش در پيشانيِ اوست و چون اخترِ بامدادي تابان است. در آن زالوئي هست آميخته به خون. ميانِ دو چشمش نوشته شده: «کافر»، و هر نويسا و نانويسا آن را مي خوانَد.

در درياها فرو مي روَد و خورشيد با او روان مي شود. پيشاپيشِ او، کوهي است از دود، و پسِ پشتِ او، کوهي است سپيد که مردمان آن را طَعام مي پندارند. در قحطيِ سختي خروج مي کند و سوار بر درازگوشي سپيد است. هر گامِ درازگوشش يک ميل است. زمين، آبشخور به آبشخور، از برايِ او درنورديده مي شود. بر هر آبي گُذَر کند



[ صفحه 315]



تا روزِ رستخيز فرو مي روَد [و برنمي آيَد]. با بلندترين آوايش، چُنان که همه جِنّيان و آدميان و شَياطينِ ميانِ خاور و باختر بشنوند، مي گويد: «اي دوستانم! به سويِ من بيائيد. من آنم که بيافريد و سامان بخشيد و اندازه نهاد و راه نمُود، پروردگارِ برترِ شما منم». حال آنکه دشمنِ خدا دروغ مي گويد. او يکْ چشمي است که غذا مي خورَد و در بازارها راه مي روَد؛ و پروردگارِ شما - عَزَّ وَ جَلّ - يکْ چشم نيست و غذا نمي خورَد و راه نمي روَد و نابود نمي شود. خداوند بسي از اين برتر است.

بدانيد که در آن روز بيشترينه پيروانِ او زنازادگان و صاحبانِ طيلسان هايِ سبزند. خداوند او را، در شام، بر گردنه اي که به نامِ گردنه أفيق خوانده مي شود، سه ساعت گذشته از روزِ آدينه، به دستِ کسي که مسيح بن مريم - عليهما السّلام - پشتِ سرش نماز مي گُزارَد، به قتل مي آورَد. بدانيد که پس از آن هنگامه مِهين است.

گفتيم: اي أميرِمؤمنان! آن ديگر چيست؟

فرمود: بيرون آمدنِ جنبنده اي از زمين از محلِّ صَفا، که خاتَمِ سليمان بن داود و عصايِ موسي - عليهم السّلام - با اوست. خاتَم را بر چهره هر مؤمن مي نهد و بر آن نقش مي بندد: «اين براستي مؤمن است»، و بر چهره هر کافر مي نهد و بر آن نگاشته مي شود: «اين براستي کافر است»؛ تا آنجا که مؤمن آواز مي دهَد: واي بر تو اي کافر!، و کافر آواز مي دهد: خوشا به حالِ تو اي مؤمن! دوست داشتم که امروز مانندِ تو بودم و به کاميابيِ بزرگي دست مي يافتم.

آنگاه آن جنبنده سر بَر مي آورَد و همه کساني که ميانِ خاور و باختر اند، به إذنِ خدايْ - عَزَّ وَ جَلّ -، او را مي بينند؛ و آن پس از برآمدنِ خورشيد است از غُروبگاهش. آنگاه ديگر درِ توبه بسته مي شود؛ نه توبه اي پذيرفته مي آيد و نه عَمَلي فراز بُرده مي شود و «آنکس را که پيش از آن إيمان نياورده يا در عينِ إيمان نيکيي نيندوخته، إيمان آوردَنَش سودي نَبَخشَد». [20] .



[ صفحه 316]



سپس آن حضرت - عليه السّلام - فرمود: مرا از اين که پس از آن چه مي شود مپُرسيد که حَبيبم، رسولِ خدا - صلّي اللّه عليه و آله -، به من سفارش فرمود تا آن را جُز به عِتْرتم خَبَر ندهم.

نَزّال بن سَبْرَه گفته است: به صَعْصَعَة بن صَوحان گفتم: اي صَعْصَعَه! مُرادِ أميرِمؤمنان - عليه السّلام - از اين چه بود؟

صَعْصَعه گفت: اي پسرِ سَبْرَه! آنکس که عيسي بن مريم - عَلَيْهِمَا السَّلام - پُشتِ سرِ او نماز مي گُزارَد، همانا دوازدهمين [إمام] از عترت است و نهمين [نسل] از فرزندانِ حُسَيْن بن علي - عليهما السّلام. او خورشيدي است که از غُروبگاهش برمي آيد؛ نزدِ رُکْن و مَقام پديدار مي گردد؛ زمين را پاک مي کُنَد؛ ترازويِ داد مي نهد؛ و هيچکس بر کسي ستم روا نمي دارد.

أميرِمؤمنان - عليه السّلام - ما را آگهي داد که حَبيبش، رسولِ خدا - صلّي اللّه عليه و آله -، به او سفارش فرمود که جُز عِتْرتش، أئمّه - صَلَواتُ اللّهِ عليهم أجمعين -، کسي را از آنچه پس از آن خواهد شد، خَبَر نَدِهَد.).



[ صفحه 321]