«عن الشّيخِ الصَّدوقِ أَحْمَدَ بنِ إسحاقَ بنِ سَعْدٍ الأَشْعَريّ - رَحِمَهُ اللّه - أَنَّهُ جاءَه بَعْضُ أَصْحابِنا يُعْلِمهُ أَنَّ جَعْفَرَ بْنَ عَليٍّ کَتَبَ إِلَيْهِ کِتابًا يُعَرِّفهُ فيه نَفْسَه، وَ يُعْلِمهُ أَنَّهُ القَيِّمُ بَعْدَ أَخِيه، وَ أَنَّ عِنْدَهُ مِنْ عِلْمِ الحَلالِ وَ الحَرامِ مَا يُحْتاجُ إِلَيْه وَ غَيْر ذلِکَ مِنَ العُلُومِ کُلِّها.

قالَ أَحْمَدُ بنُ إِسحاقَ: فَلَمَّا قَرَأْتُ الکِتابَ کَتَبْتُ إِلَي صاحِبِ الزَّمان - عَلَيْهِ السَّلام - وَ صَيَّرتُ کِتابَ جَعْفَرٍ في دَرْجِهِ، فَخَرَجَ الجَوابُ إِليَّ في ذلِکَ:

بِسمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم

أَتاني کِتابُکَ - أَبْقاکَ اللّهُ! - وَ الْکتابُ الَّذي أَنْفَذْتَهُ دَرْجَهُ، و أَحاطَتْ مَعرِفَتي بِجَميعِ ما تَضَمَّنَهُ عَلَي اخْتِلافِ أَلْفاظِهِ، و تَکَرُّرِ الخَطَأِ فيه، وَ لَوْ تَدَبَّرْتَهُ



[ صفحه 188]



لَوَقَفْتَ عَلي بَعْضِ ما وَقَفْتُ عَلَيْهِ مِنْه.

وَ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ العالَمينَ حَمْدًا لا شَرِيکَ لَهُ عَلي إِحسانِهِ إِلَيْنا وَ فَضْلِهِ عَلَيْنا؛ أَبَي اللّهُ - عَزَّ وَ جَلّ - لِلْحَقِّ إِلَّا إِتْمامًا، وَ لِلباطِلِ إِلَّا زُهُوقًا، وَ هُوَ شاهِدٌ عَلَيَّ بِما أَذْکُرُه، وَ لي عَلَيْکُم بِما أَقُولُه، إِذَا اجْتَمَعْنا لِيَوْمٍ لَا رَيْبَ فيهِ وَ يَسْأَ لُنا عَمّا نَحْنُ فيهِ مُخْتَلِفُون.

إنَّهُ لَمْ يَجْعَلْ لِصاحِبِ الکِتَابِ عَلَي المَکتُوبِ إِلَيه وَ لَا عَلَيْکَ وَ لَا عَلي أَحَدٍ مِنَ الْخَلْقِ جَميعًا إِمامَةً مُفْتَرَضَةً، و لا طاعَةً و لا ذِمَّةً، وَ سَأُبَيِّنُ لَکُمْ جُمْلَةً تَکْتَفُونَ بِهَا إِنْ شَاءَ اللّهُ تَعالي.

يا هذا! - يَرْحَمُکَ اللّهُ! - إِنَّ اللّهَ تَعالي لَمْ يَخْلُقِ الْخَلْقَ عَبَثًا، وَ لا أَهْمَلَهُمْ سُدًي، بَلْ خَلَقَهُمْ بِقُدْرَتِهِ وَ جَعَلَ لَهُمْ أَسْماعًا و أَبْصارًا وَ قُلوبًا وَ أَلبابًا، ثُمَّ بَعَثَ إِلَيْهِمُ النَّبِيِّينَ - عَلَيْهِمُ السَّلام - مُبَشِّرينَ وَ مُنْذِرينَ، يَأْمُرُونَهُمْ بِطاعَتِهِ وَ يَنْهَوْنَهُمْ عَنْ مَعْصِيَتِهِ، وَ يُعَرِّفُونَهُمْ ما جَهِلُوهُ مِنْ أَمْرِ خالِقِهِمْ وَ دِينِهِمْ، وَ أَنْزَلَ عَلَيْهِمْ کِتابًا وَ بَعَثَ إِلَيْهِمْ مَلائِکَةً؛ بايَنَ [1] بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ مَنْ بَعَثَهُمْ إِلَيْهِمْ بِالْفَضْلِ الَّذِي جَعَلَهُ لَهُمْ عَلَيْهِمْ، وَ ما آتاهُم مِنَ الدَّلائِلِ الظّاهِرَةِ، وَ الْبَراهِينِ الباهِرَةِ، وَ الْاياتِ الْغالِبَة؛ فَمِنْهُمْ مَنْ جَعَلَ النّارَ عَلَيْهِ بَرْدًا وَ سَلامًا وَ اتَّخَذَهُ خَليلًا، وَ مِنْهُمْ [2] مَنْ کَلَّمَهُ تَکْلِيمًا وَ جَعَلَ عَصاهُ ثُعْبانًا مُبِينًا، وَ مِنْهُمْ مَنْ أَحْيَي الْمَوْتي بِإِذْنِ اللّهِ، وَ أَبْرَأَ الْأَکْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ بِإِذْنِ اللّهِ، وَ مِنْهُمْ مَنْ عَلَّمَهُ مَنْطِقَ الطَّيْرِ و أُوتِيَ مِنْ کُلِّ شَيْ ءٍ، ثُمَّ بَعَثَ مُحَمَّدًا - صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ - رَحْمَةً لِلْعالَمِينَ، وَ تَمَّمَ بِهِ نِعْمَتَهُ، وَ خَتَمَ بِهِ أَنبِياءَهُ، وَ أَرْسَلَهُ إِلَي النّاسِ



[ صفحه 189]



کافَّةً، وَ أَظْهَرَ مِنْ صِدْقِهِ ما أَظْهَرَ، وَ بَيَّنَ مِنْ آياتِهِ وَ عَلاماتِهِ ما بَيَّنَ، ثُمَّ قَبَضَهُ - صَلَّي اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه - حَميدًا فَقيدًا سَعيدًا، وَ جَعَلَ الْأَمْرَ بَعْدَهُ إِلي أَخِيهِ و ابْنِ عَمِّهِ وَ وَصِيِّهِ وَ وارِثِهِ عَليِّ بْنِ أَبي طالِبٍ - عليه السّلام - ثُمَّ إِلَي الْأَوْصِياءِ مِنْ وُلْدِهِ واحِدًا واحِدًا، أَحْيَي بِهِمْ دِينَه، وَ أَتَمَّ بِهِمْ نُورَه، وَ جَعَلَ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ إِخْوانِهِمْ و بَنِي عَمِّهِمْ وَ الْأَدْنَيْنِ فَالْأَدْنَيْنِ مِنْ ذَوِي أَرْحامِهِمْ فُرقانًا بَيِّنًا، يُعْرَفُ بِهِ الحُجَّةُ مِنَ الْمَحْجُوجِ، وَ الإِمامُ مِنَ الْمَأْمُومِ، بِأَنْ عَصَمَهُمْ مِنَ الذُّنُوب، وَ بَرَّأَهُمْ مِنَ الْعُيُوبِ، وَ طَهَّرَهُمْ مِنَ الدَّنَسِ، وَ نَزَّهَهُمْ مِنَ اللَّبْسِ، وَ جَعَلَهُم خُزَّانَ عِلْمِهِ، وَ مُسْتَوْدَعَ حِکْمَتِهِ، وَ مَوْضِعَ سِرِّهِ، وَ أَيَّدَهُمْ بِالدَّلائِل، وَ لَوْلا ذلِکَ لَکانَ النّاسُ عَلي سَواءٍ وَ لَادَّعَي أَمْرَ اللّهِ - عَزَّ وَ جَلّ - کُلُّ أَحَدٍ، وَ لَما عُرِفَ الحَقُّ مِنَ الباطِل، وَلا العالِمُ مِنَ الجاهِل.

وَ قَدِ ادَّعَي هذَا الْمُبْطِلُ الْمُفْتَرِي عَلَي اللّهِ الْکَذِبَ بِمَا ادَّعاه، فَلَا أَدْرِي بِأَيَّةِ حالَةٍ هِيَ لَهُ رَجاء أَن يتمَّ دَعْواه؟! أَبِفِقْهٍ في دينِ اللّه؟! فَوَاللّهِ ما يَعْرِفُ حَلَالًا مِنْ حَرامٍ وَ لايُفَرِّقُ بَيْنَ خَطَإٍ و صَوابٍ! أَمْ بِعِلْمٍ؟! فَما يَعْلَمُ حَقًّا مِن باطِلٍ، وَ لا مُحْکَمًا مِن مُتَشابِهٍ وَ لا يَعْرِفُ حَدَّ الصَّلاةِ وَ وقتَها! أَمْ بِوَرَعٍ؟! فَاللّهُ شَهيدٌ عَلي تَرْکِهِ الصَّلاةَ الْفَرْضَ أَربَعينَ يَوْمًا يَزْعَمُ ذلِکَ لِطَلَبِ الشَّعْوَذَةِ، وَ لَعَلَّ خَبَرَهُ قَدْ تَأَدَّي إِلَيْکُم، وَ هاتيکَ ظُرُوف مُسْکره مَنْصُوبَة و آثار عِصْيانِه لِلّهِ - عَزَّ وَ جَلّ - مَشْهُورَة قائِمَة! أَمْ بِآيَةٍ؟! فَلْيَأْتِ بِها! أَمْ بِحُجَّةٍ؟! فَلْيُقِمْها! أَمْ بِدلالَةٍ؟! فَلْيَذْکُرْها!

قَالَ اللّهُ - عَزَّ وَ جَلّ - في کِتابِه: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ - حم - تَنْزيلُ الکِتابِ مِنَ اللَّهِ العَزيزِ الحَکِيمِ - مَا خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَيْنَهُمآ إِلَّا



[ صفحه 190]



بِالْحَقِّ وَ أَجَلٍ مُسَمًّي وَ الَّذينَ کَفَروا عَمَّآ أُنْذِرُوا مُعْرِضُون - قُلْ أَرَأَيْتُم ما تَدعُونَ مِن دونِ اللَّهِ أَرُوني ماذا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْکٌ فِي السَّماواتِ ائْتُوني بِکِتابٍ مِن قَبْلِ هذآ أَوْ أَثارَةٍ مِن عِلْمٍ إن کُنتُم صادِقينَ - وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّن يَدْعُو مِنْ دونِ اللّهِ مَن لايَستَجِيبُ لَهُ إِلَي يَوْمِ القِيامَةِ و هُم عَن دُعآئِهِمْ غافِلونَ - وَ إِذا حُشِرَ النّاسُ کانُوا لَهُمْ أَعْدآءً وَ کانُوا بِعِبادَتِهِمْ کافِرين». [3] .

فَالْتَمِسْ - تَوَلَّي اللّهُ تَوفيقَک! - مِنْ هذَا الظّالِمِ ما ذَکَرْتُ لَکَ وَ امْتَحِنْهُ وَ سَلْهُ عَنْ آيَةٍ مِن کِتابِ اللّهِ يُفَسِّرها، أَوْ صَلاةٍ فريضةٍ يُبَيِّن حُدُودَها وَ ما يَجِبُ فيها، لِتَعْلَمَ حالَهُ و مِقْدارَهُ وَ يَظْهَرَ لَکَ عَوارُهُ و نُقْصانُهُ وَ اللّهُ حَسِيبُه.

حَفِظَ اللّهُ الحَقَّ عَلي أَهْلِهِ و أَقَرَّهُ في مُستَقَرِّهِ وَ قَدْ أَبَي اللَّهُ - عَزَّ وَ جَلّ - أَنْ تَکُونَ الْإِمامَةُ في أَخَوَيْنِ بَعْدَ الْحَسَنِ و الْحُسَيْنِ - عَلَيْهِمَا السَّلام - وَ إِذا أَذِنَ اللّهُ لَنا فِي الْقَوْلِ ظَهَرَ الحَقُّ وَ اضْمَحَلَّ الباطِلُ وَ انْحَسَرَ عَنْکُمْ.

وَ إِلَي اللّهِ أَرْغَبُ فِي الکِفايَةِ وَ جَميلِ الصُّنْعِ وَ الوِلايَةِ.

وَ حَسْبُنَا اللّهُ وَ نِعْمَ الْوَکيلُ، وَ صَلَّي اللّهُ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد.» [4] .

(يعني:

از شيخِ صَدوق، أحمد بن إسحاق بن سَعْدِ أَشْعَري - که خدايش رحمت کُناد - منقول است که يکي از شيعيانِ إمامي به سُراغش آمد تا به وي خبر دهد جعفر بن علي نامه اي به او نوشته است تا خود را در آن به وي بشناساند و خبر دِهد که پس از برادرش، متولّيِ أمر، اوست، و هرچه از علمِ حلال و حرام موردِ نيازست و جُز آن از جميعِ علوم، نزدِ وي است.



[ صفحه 191]



أحمد بن إسحاق گفت: چون آن نامه را خواندم، نامه اي به صاحب الزَّمان - عَلَيْهِ السَّلام - نوشتم و نامه جعفر را در ميانِ نامه خويشتن نهادم. پس در اين باره چُنين به من پاسخ رسيد:

به نامِ خداوندِ بخشنده مهربان

نامه تو - که خدايت پايدار داراد! - و آن نامه که در ميانِ آن نهاده بودي برسيد و با همه اختلافِ ألفاظ و تَکرارِ خطا در آن، از همه مضمونش آگاه شدم. تو هم اگر در آن تدبّر کرده بودي، پاره اي از آنچه را من دانستم، درمي يافتي.

خداوند، پروردگارِ جهانيان، را سپاس و ستايشِ فراوان که او را بر نيکوئي اش به ما و دِهِش وي بر ما هَنبازي نباشد. خداوند از برايِ حق جُز تمامت يافتن را خوش ندارَد و از برايِ باطل جُز نابودي را، و او هنگامي که در روزي گُمانْ ناپذير گِرد آئيم، درباره آنچه ياد مي کنم، بر من، و درباره آنچه مي گويم، از برايِ من، بر شما، گواه است، و از ما درباره آنچه در آن اختلاف مي کنيم پُرسش مي فرمايد.

او از برايِ صاحبِ اين نامه، نه بر کسي که نامه بدو نوشته شده و نه بر تو و نه بر أحدي از جميعِ مردمان، پيشوائيِ واجب و يا طاعت و يا ذِمَّت قرار نداده است. برايِ شما لَختي را تبيين خواهم کرد که - إِن شاءَ اللّهُ تعالي - بدان بسنده مي کنيد.

فلاني! - خدايت رحمت کُناد! - خدايْ تعالي خَلْق را بيهوده نيافريده و به حالِ خود رها نکرده است، بلکه ايشان را به قدرتِ خويش آفريده و از برايِ ايشان گوش و چشم و دل و خِرَد قرار داده است. آنگاه پيامبران را به تبشير و إِنذار برانگيخته که ايشان را به طاعتِ وي فرمان دِهَنْد و از معصيتش نَهي کُنَند و آنچه درباره آفريدگارشان و دينشان ندانسته اند به ايشان بشناسانند، و بر ايشان کتابي فرو فرستاد و فرشتگاني را به سويشان روانه کرد. ميانِ ايشان «يعني: پيامبران - عليهم السّلام» و کساني که ايشان را به سويشان برانگيخت «يعني: مردمِ عادي» با فضلي که



[ صفحه 192]



ايشان را بر آنان نهاد و دلائلِ آشکار و بَراهينِ تابناک و نشانه هايِ پيروزمندي که به ايشان داد، فرق گذاشت. چه، از ايشان است، کسي که آتش را بر او سرد و بي گَزَنْد ساخت و او را دوست گرفت، و کسي که با او «بي ميانجي» سخن گفت و عصايِ او را به صورتِ اژدهائي آشکار درآورْد، و کسي که به إِذنِ خداوند مُردگان را زنده کرد و نابينايِ مادرزاد و پيس را به إِذنِ خداوند تَندُرُست گردانيد، و کسي که زبانِ پرندگان اش درآموخت و همه چيز داده شد.

آنگاه محمّد - صَلَّي اللّهُ عَلَيهِ وَ آلِه - را به عنوانِ رحمتي از برايِ جهانيان برانگيخت و نعمتِ خود را با او تمام کرد و پيامبرانش را به وي ختم نمود و او را به سويِ همه مردمان فرستاد، و بدانسان که شد و رخ داد صِدْقِ او را آشکار و آيات و علاماتِ خويش را تبيين فرمود. آنگاه پيامبر - صَلَّي اللّهُ عَلَيهِ وَ آلِه - را سُتوده و نيکبخت به آن جهان بُرد و دلها داغدار شد و پس از وي کار را به برادر و پسرِ عمّ و وصيّ و وارِثش، عليّ بنِ أبي طالب - عليه السّلام -، و سپس به أوصيائي که از فرزندانِ اويند، يکي پس از ديگري، سپُرْد. به وسيله ايشان دينِ خود را زنده کرد و فروغِ خويش را تمام گردانيد و ميانِ ايشان و برادران و عَموزادگان و ديگر خويشاوندانِ دورتر و دورترِ ايشان تفاوتي آشکار نهاد که حُجَّت از مَحْجُوج [5] و إمام از مأموم بدان بازشناخته مي شود. بدين ترتيب که ايشان را از گناهان معصوم و از عُيوب مُبَرّي و از ريم [6] مُطَهَّر و از اشتباه مُنَزَّه ساخته و گنجورانِ دانشِ خويش و وديعتگاهِ حکمتِ خود و جايگاهِ سِرّش قرار داده و با دلائل ياريشان کرده است. اگر چُنين نبود، مردمان يکسان مي بودند و هر کسي مُدَّعيِ أَمرِ خدايْ - عَزَّ و جَلّ - مي شد، و نه حق از باطل و نه عالِم از جاهل بازشناخته نمي آمد.

اين باطل انديشِ دروغْ بَنْد بر خداوند، با آنچه مدّعي اش شده، ادّعايِ دروغ کرده است، و نمي دانم به چه صورتي اميد دارد مدّعايش به مقصود رسد؟! آيا به واسطه



[ صفحه 193]



شناختي در بابِ دينِ خدا؟! که به خدا قَسَم هيچ حلالي را از حرام باز نمي شناسد و ميانِ خطا و صواب فرق نمي نهد! يا به واسطه معلوماتي؟! که البتّه هيچ حقّي را از باطل و هيچ مُحْکَمي را از مُتشابه بازنمي دانَد و از حدِّ نماز و وقتِ آن نيز آگاه نيست! يا به پارسائيي؟! که خدا گواه است او نمازِ واجب را چهل روز ترک کرده بود و به پندارِ خود با اين کار در پيِ تردستي بود، و چه بسا خبرِ آن به شما رسيده باشد؛ آن ظرفهايِ مُسکِرِ او برپاست و آثارِ سرپيچي اش از فرمانهايِ خدايْ - عَزَّ وَ جَلّ - مشهور و برجا! يا به آيه اي؟! که بايد بيارَدَش! يا به حجّتي؟! که بايد إقامه کُنَد! يا به دلالتي؟! که بايد خاطرنشان نمايد!

خدايْ - عَزَّ وَ جَلّ - در کتابِ خود گفته است: «به نامِ خداوندِ بخشنده مهربان - حا. ميم. - فروفرستادنِ اين کتاب از خدايِ پيروزمندِ استوارکار است - آسمانها و زمين و آنچه را در ميانشان است، جُز به حق و سررسيدي مُعَيَّن نيافريديم، و کساني که کُفْر وَرزيدند از آنچه بدان بيم داده شدند رويگردان اند - بگو: آيا آنچه را جُز خداوند مي خوانيد ديده ايد؟ به من نشان دهيد که از زمين چه آفريده اند؟ يا ايشان را در آسمانها هَنْبازي هست؟ اگر راستگو هستيد، برايِ من کتابي از پيش از اين يا نشانه اي از دانشي بياوريد - کيست گمراه تر از آنکس که کسي جُز خداوند را مي خوانَد که تا روزِ رستاخيز پاسخش ندهَد، و آنان خود از خواندنِ ايشان غافل اند - و چون مردمان گِردآورده شوند، ايشان را دشمن باشند و از پَرَستِششان بيزار باشند».

پس تو - که خداوند کاميابت بداراد! - آنچه را با تو گفتم از اين ستَمْران بخواه و بيازْمايَش و از او درباره آيه اي از کتابِ خدا پُرسش کُن که تفسيرش کند، يا درباره نمازي واجب که حدودِ آن را و آنچه را در آن واجب است تبيين نمايد؛ تا حال و پايگاهش را بداني و کاستي و کمبودش برايت آشکار شود، و خداوند او را بسنده است.



[ صفحه 194]



خداوند حق را از برايِ أهلِ آن پاس داشته و در جايگاهِ خود استقرار بخشيده است، و خدايْ - عَزَّ وَ جَلّ - نپسنديده که پس از حَسَن و حُسَيْن - عَلَيْهِمَا السَّلام - إمامت در دو برادر باشد. آنگاه که خداوند ما را إِذنِ سخن دهد حق آشکار مي شود و باطل ناپديد مي گردد و از شما دست برمي دارَد.

کفايت و کردارِ نيکو و ولايت را از خدا مسألت دارم.

و خداوند ما را بس است و نيکوکارسازي است. و درودِ خداوند بر محمّد و خاندانِ محمّد باد!).



[ صفحه 197]