عمده آن را از مُنْتَخَب الأَثَرِ علّامه صافي و مقدّمه علّامه خِرسان بر البيان في أخبارِ صاحبِ الزّمان «عليه السّلام» برگرفته ام.

روايتگرانِ أهلِ سنّت و جماعت، أحاديثِ مَهدي (عج) را روايت کرده و مُصَنِّفانشان اين أحاديث را در جوامعِ حديثشان ضبط کرده اند؛ کساني چون أَحمَد [1] و أبوداود و ابنِ ماجَه و تِرمِذي و بُخاري و مُسلم و نَسائي و بَيْهَقي و ماوَردي و طَبَراني و سَمْعاني و روياني و عَبْدَري و حافظ عبدالعزيزِ عُکبَري - در تفسيرش - و ابنِ قُتَيْبَه - در غريب الحديث - و ابن سري و ابن عَساکِر و دارَقُطْني - در مسند سيّدة نساء العالمين فاطمة الزّهراء «عليها السّلام» - و کسائي - در المبتدا - و بَغَوي و ابنِ أَثير و



[ صفحه 72]



ابن ديبعِ شيباني و حاکم - در مستدرک - و ابنِ عبدالبّر - در الاستيعاب - و حافظ ابنِ مطيق و فرغاني و نميري و مُناوي و ابنِ شيرويه ديْلمي و سِبْطِ بن جَوْزي و شارحِ مُعتَزِلي [2] و ابنِ صَبّاغِ مالِکي و حَموي و ابنِ مغازليِ شافعي و موفّق بن أحمدِ خوارزمي و مُحِبّ الدّين طَبَري و شِبْلَنْجي و صَبّان و شيخ منصور علي ناصف و ابنِ أبي شيبه و ابنِ أبي حاتم و حسن بن سفيان و ابنِ منده و حمادِ رَواجِني و أبوالحسن سحري و حربي و أبوبکر مقري و خطيب و أبوعَمْرو داني و ابنِ خَلِّکان و قُرطُبي و ابنِ کثير و نعيم بن حمّاد و ابنِ أَعْثَمِ کوفي و أبوالحسن آبُري و ابنِ حَجَرِ عَسقَلاني و مُحيي الدّين ابنِ عَرَبي و ابنِ طَلْحه شافعي و سَمْهودي و شَعْراني و ابن العَرَبيِ مالِکي و أبويَعلي و ابنِ حَجَرِ هَيْتَمي [3] و ابنِ حيان و أبوالشّيخ و ثَعْلَبي و ابن الأزرق و ابنِ مَنظورِ أنصاري و عبدالکري يماني و صَدرالدّين قونَوي و زَيْني دَحْلان و برزنجي و مُرتَضي زَبيدي و ملّاعليِ مُتَّقي و خواجه پارسا و إسماعيل حقّي و آلوسي و قُندوزيِ بَلخي و گنجيِ شافعي و جُز ايشان. [4] .

شماري از ايشان رساله ها و کتابهائي در اين باب نوشته اند که از آن جمله اند:

حافظ أبونُعَيْمِ اصفهاني، صاحبِ کتاب نَعْت المَهديّ و مَناقب المَهديّ، و گنجيِ شافعي، صاحبِ البيان في أخبارِ صاحب الزّمان، و ملّاعلي متّقي، صاحبِ تلخيص البيان في أخبار مهديّ آخرالزّمان، و عبّاد بن يعقوبِ رَواجِني، صاحبِ کتابِ أخبار المهدي، و سُيوطي، صاحبِ العَرْفُ الوَرْديّ في أَخبارِ المَهْديّ و علامات المهديّ، و ابنِ حَجَر، صاحبِ القول المختصر في علاماتِ المَهْديّ المُنْتَظَر، و شيخ جمال الدّين يوسف بن يحيي دمشقي، صاحبِ عِقْدالدُّرَر في أخبار الإمام المُنْتَظَر، و ابنِ کمال پاشا، صاحبِ تلخيص البيان في علامات مَهديِّ آخرالزّمان، و ابنِ قَيِّمِ جَوْزيّه که او را المهدي است، و ملّاعلي قاريِ هندي که او را المَشرَب الوَرْديّ في أخبارِ المَهديّ است، و شيخ مَرعي بن يوسُفِ کَرْميِ مقدسي «حَنْبَلي»، صاحبِ فَوائِدُ الفِکَر في الإِمامِ المُنْتَظَر، و محمّد بن عبدالعزيز بن مانع - از علمايِ نجد در سده چهاردهم -، صاحب تَحديقُ النَّظَر في أَخبارِ الإِمام المُنْتَظَر، و ديگران



[ صفحه 73]



و نوشتارهايِ ديگر.

در إدامه پاره اي از سخنانِ أعلامِ ايشان را مي آوريم و خواننده را مي سَزَد تا در اين سخنان باريک بنگَرَد و بينديشَد:

1 - ابنِ أبي الحديدِ مُعْتَزِلي در شرح نهج البلاغه گفته است:

«فرقه هايِ مسلمان، همه همداستانند که دُنيا و تکليف جُز پس از ظهورِ او «مَهدي - عليه السّلام -» سپَري نمي گردد». [5] .

2 - از شيخ عبدالحق منقول است که در اللّمعات گفته:

«أحاديثي که به حدِّ تَواتُر رسيده اند هَمْسُخَن اند که مَهدي از أهلِ بيت و از أولادِ فاطِمَه است». [6] .

3 - صَبَّان در إسعاف الرّاغبين گفته است: «درباره خروجِ او و اين که او از أهلِ بيتِ پيامبر (ص) است و اين که او زمين را از عدل پُر مي سازد، أخبارِ روايت شده از پيامبر (ص) به تَواتُر رسيده است». [7] .

4 - شِبْلَنْجي در نورالأبصار گفته است: «أخبار روايت شده از پيامبر(ص)، در اين باره که او از أهلِ بيتِ آن حضرت است و زمين را از عدل پُر مي سازد، به تَواتُر رسيده است». [8] .

5 - ابنِ حَجَر در صواعق گفته است: «أبوالحسين ابري گفته: «درباره خروجِ او و اين که از أهلِ بيتِ پيامبر (ص) است و اين که هفت سال فرمانروائي مي کند و اين که زمين را از عدل پُر مي سازد و اين که با عيسي خروج مي کُنَد و عيسي او را در باب لد در خاکِ فلسطين بر کشتنِ دَجّال ياري مي رسانَد و اين که إمامتِ اين أُمَّت مي کند و عيسي پشتِ سرِ او نماز مي گُزارد، أخبار به سببِ کثرتِ کساني که آنها را از مصطفي (ص) روايت کردند به تَواتُر رسيده و مُستَفيض گشته است». [9] .

6 - سيّدأَحمَد فرزندِ سيّدزَيْني دَحْلان، مُفتيِ شافعيان، در الفتوحات الإسلاميّه گفته است:



[ صفحه 74]



«أحاديثي که در آنها از ظهورِ مَهدي سخن در ميان است، بسيارند و مُتَواتِر؛ در آنها هم حديثِ صحيح هست و هم حَسَن و هم ضعيف، و ضعيف بيشتر است، ولي به سببِ کَثرَتِ اين أحاديث و کَثرَتِ مُخرجانشان يکديگر را تقويت مي کُنَند چُنان که از آنها قطع حاصل مي شود؛ أمّا آنچه موردِ قطع و يقين است، اين است که او بي گُمان ظهور مي کُنَد و از فرزندانِ فاطِمَه است و زمين را از عدل پُر مي سازد. علّامه سيّدمحمّد بن رسولِ بَرزَنْجي در آخرِ الإشاعه بدين نکته توجّه داده است. و أمّا تعيينِ ظهورِ وي در سالِ مشخّص صحيح نيست، زيرا غيبي است که جُز خداوند کسي از آن آگاه نيست و از شارع نصّي در تعيينِ آن نرسيده است.» [10] .

7 - سُوَيدي در سَبائک الذَّهَب گفته است: «آنچه علماء بر آن اتّفاق دارند، آن است که مَهدي همان کسي است که در آخِرِ زمان قيام مي کُنَد و زمين را از عدل پُر مي کُنَد؛ و أحاديث درباره او و ظهورش بسيارست». [11] .

8 - گنجيِ شافعي در البيان في أخبارِ صاحبِ الزّمان گفته است:

«درباره مَهدي - عليه السّلام -، أخبار، به سببِ کَثرَتِ کساني که آنها را از مصطفي (ص) روايت کرده اند، مُتَواتِر و مُستَفيض گرديده است». [12] .

9 - ملّاعلي متّقي در البُرهان في علاماتِ مهديِّ آخِرِالزّمان، فَتاوايِ چهارتن از علمايِ مذاهبِ چهارگانه را درباره مَهدي - عليه السّلام - ياد کرده است. اين چهارتن عبارت اند از: شيخ ابنِ حَجَرِ شافعي، مؤلّف القول المُخْتَصَر في عَلاماتِ المَهْدِيِّ المُنْتَظَر، و أبوالسُّرور أحمد بن ضياء حَنَفي، و محمّد بن محمّدِ مالِکي، و يحيي بن محمّدِ حَنبَلي. فَتاوايِ اين چهارتن متضمّنِ صحّتِ قائل شدن به ظهورِ مَهدي «عليه الصّلاة و السّلام» است و اين که درباره او و ويژگيهايش و ويژگيهايِ خُروجش و فتنه هائي که پيش از آن ظاهر مي گردد - مانندِ خُروجِ سُفياني و خسف و جُز آن - أخبارِ صحيح وارد شده است. همچُنين ابنِ حَجَر به تَواتُرِ اين أحاديث تصريح کرده و نيز تصريح



[ صفحه 75]



نموده است که آن حضرت از أهلِ بيت است و فرمانروايِ خاور و باخترِ زمين مي گردد و آن را از عدل پُر مي سازد، و عيسي پشتِ سرِ مَهدي «عليهما السّلام» نماز مي گُزارَد، و مَهدي سُفياني را گلو مي بُرَد، و سپاهي که سُفياني به سويِ مَهدي مي فرستد در بيداء، ميانِ مکّه و مدينه، در زمين فروبُرده مي شود. [13] .

10 - مَسعود بن عمرِ تَفتازاني در مقاصد الطّالبين گويد: «درباره ظهورِ إمامي از فرزندانِ فاطِمَه زهراء - رَضِيَ اللّهُ عَنْها - که زمين را، همانگونه که از جَور و ستم پُر شده است، از قِسط و عدل پُر مي کند، أحاديثِ صحيح رسيده است». [14] .

11 - شيخ محمّد «بن محمّدِ» جَزَريِ دمشقيِ شافعي در أسمي المناقب في تهذيب أسني المطالب [15] گويد:

«از عليّ بن أبي طالِب - رَضِيَ اللّهُ عَنْه - منقول است که فرمود: قالَ رسولُ اللّه - صَلَّي اللّهُ عَلَيه [و آلِه] و سَلَّم -: المَهديّ مِنّا أَهْلَ البَيْتِ يصلحه اللّهُ في لَيْلَةٍ [16] (يعني: مَهدي از ما أهلِ بَيْت است، خداوند يکشبه او را مهيّا دارد).

... أحاديثِ مَهدي و اين که در آخِرالزّمان مي آيد و اين که از أهلِ بيت و از زاد و رودِ فاطِمَه - رضوانُ اللّهِ عليها - است و اين که نامِ او نامِ پيامبر - صَلَّي اللّهُ عَلَيه و «آلِه و» سَلَّم - مي باشد و نامِ پدرش نامِ پدرِ پيامبر - صلّي اللّه عليه و «آلِه و» سلّم - [17] ، نزدِ ما صحيح است؛ و صحيح تر [و دقيق تر]آن است که او از زاد و رودِ حُسَين بن علي است؛ چه، أميرِمؤمنان علي بدين نکته تصريح فرموده؛ در آن سخن که... علي - عليه السّلام - به فرزندش حُسَيْن نگريست و فرمود که: إِنَّ ابْني هذا سَيِّدٌ کَما سَمّاه النَّبِيُّ صَلَّي اللّهُ عليه [و آلِه] و سَلّم و سَيَخْرُجُ مِن صُلْبِهِ رَجُلٌ يُسَمَّي بِاسْمِ نَبِيِّکُمْ يُشْبِهُهُ في الخُلُقِ و لايُشْبِهُهُ في الخَلْقِ (يعني: اين پسرم، چُنان که پيامبر - صلّي اللّه عليه [و آله] و سلّم - او را ناميد، سَيِّدي [18] است و زودا که از صُلْبِ او مردي بيرون آيد که به نامِ پيامبرتان خوانده مي شود، در خُلق به او مي مانَد و در خَلق به او



[ صفحه 76]



نمي مانَد [19] آنگاه حکايتِ اين را که زمين را پُر از عدل مي سازد بازگفت.

أبوداود اين حديث را بدينسان در سُنَنِ خويش روايت کرده و درباره آن خاموش نشسته.» [20] .

12 - عبدالرَّحْمن ابنِ خَلْدون در مُقَدَّمه يِ بلندآوازه اش مي گويد: «بدان که در گُذَرِ روزگاران ميانِ همه مسلمانان مشهور بوده است که بي گُمان در آخِرالزّمان مردي از أهلِ بيت ظهور مي کند که دين را نيرو مي دهد و عدل را آشکار مي سازد و مسلمانان از او پيروي مي کُنَند و بر ممالکِ إسلامي چيره مي گردد و مَهدي ناميده مي شود و خروجِ دَجّال و ديگر نشانه هائي که در حديثِ صحيح ثبت شده در پيِ اوست...». [21] .

تا بدين جا فصلِ نخست را که درباره گفتارها بود به فرجام مي آوريم و به ياريِ آفريدگار به فصلِ دوم مي آغازيم.



[ صفحه 87]